Święto Holi to coś więcej niż kolorowe proszki

Indie – magiczna kraina barw, aromatycznych przypraw, wiekowych świątyń i pozornie abstrakcyjnych – dla przeciętnego polaka – wierzeń, rytuałów oraz zwyczajów. Poprowadzę was w podróż po tradycjach i niuansach tego, co dla „zwykłego turysty” jest często nieuchwytne… Wyjaśnię wam znaczenie, genezę oraz wierzenia związane z jednym z najbardziej znanych i popularnych świąt indyjskich „Święcie Kolorów”, czyli Holi.

Z roku na rok zyskuje ono na popularności także u nas. Najprawdopodobniej do Polski moda ta przybyła z USA. To właśnie w Stanach Zjednoczonych diaspora hinduska, a za nią uczestnicy popularnych imprez masowych, zaczęli obrzucać się kolorowymi proszkami nawiązując tym samym do tradycji Holi w Indiach. Różnica jest jedynie taka, że na zachodzie nadano temu świętu typowo świecki charakter.

Jak świętuje się Holi w Indiach?

Słowo Holi najczęściej tłumaczone jest jako „Święto Kolorów” lub „Święto Wiosny”. Jest najczęściej kojarzone z festiwalami, gdzie rozbawiony tłum obsypuje się kolorowymi proszkami oraz często polewa zabarwioną wodą z różnych pistoletów zw. pićkari. Święto to przypomina nam nasz rodzimy Śmigus dyngus – ma tak samo powiązanie z obchodami początku wiosny.

Tradycyjnie jest celebrowane w okolicach marca – co w hinduskim kalendarzu księżycowym jest nazywane miesiącem Phalguna. Zaczyna się o zmierzchu w noc pełni księżyca (Purnima), a kończy następnego dnia z wieczora. Jak wszystkie święta hinduskie jego data wyznaczana jest na podstawie ruchu księżyca i gwiazd.

Pierwszy dzień nazywa się Holika Dahan, a drugi dzień to Rangwali Holi ( Dhulandi / Dhuleti). W tradycji Wisznuizmu Bengalskiego (Gaudija) obejmującej swoimi wpływami regiony Bengalu, Odisy i Assan, przebieg i znaczenie pierwszego dnia jest trochę inne.

Pierwszy dzień – Holika Dahan

Istnieje kilka historii opisujących religijną genezę tego święta. Przedstawię w tym artykule trzy najbardziej znane. Dwie pierwsze pochodzą z tradycji Wisznuickich, trzecia zaś z tradycji Sziwaickiej i Szaktyjskiej.

Pierwszy dzień (Holika Dahan) upamiętnia wydarzenie wspomniane w Maha Bhagavata Puranie.

W czasie Holika Dahan rozpala się wielkie ogniska upamiętniające spalenie Holiki, demonicznej siostry króla Hiranjakaśipu. W gronie rodzinnym wykonuje się pudżę podczas, której przywołuje się błogosławieństwa Śri Ganeszy, Śri Prahlady i jego wiecznego Pana Śri Naraśimhadewy (Wisznu / Hari). Następnie wizerunki zwyczajowo wykonane z krowiego łajna przedstawiające Holikę i pobożnego Prahlady, umieszcza się na stosie. Przed podłożeniem ognia Śri Prahlada zostaje zdjęty, a w ogniu ulega spaleniu tylko Holika.

Opowieść Bhagavata Purany:

Według przekazu na świecie panował bardzo grzeszny król Hiranjakaśipu. Miał on jednego syna – Księcia  Prahlada. Młodzieniec w odróżnieniu od ojca był pobożny. Był czcicielem Sri Wisznu/Hari. Król Hiranjakaśipu był znany z prześladowania wyznawców Wisznu, dlatego tez wielokrotnie próbował zgładzić syna na różne sposoby: podkładał jadowite kobry, usiłował usmażyć oleju, czy stratować go słoniem. Pewnego dnia Król wezwał swoja siostrę – Holikę – której nie można było spalić. Brat poprosił ją, aby usiadła na stosie drewna i wzięła Prahladę na kolana, następnie stos został podpalony. Król miał nadzieje ze Prahlad zostanie spalony – jednak spłonęła Holika, a Prahlad wyszedł bez uszczerbku z całego wydarzenia, ponieważ chronił go Śri Wisznu. Ostatecznie demoniczny król został zabity przez awatara Śri Wisznu znanego jako Śri Nara Simha Dewa.

Podsumowując: Holika Dahan symbolizuje zwycięstwo dobra nad złem – światłość pokonuje mrok.

W tradycjach Sziwaicko-Szaktyjskich święto to nazywamy Kama Dahanam i jest związane z Bogiem Miłości Kamadewą, Śri Sziwa Mahadewą i jego małżonką Boginią Parvati.

Opowieść jest następującą:

Sziwa był znany z tego, że medytował w Himalajach. Jego (przyszła żona Parwati) pragnęła wyrwać go z transu. Wezwano Boga Kamadewę, aby ten wystrzelił kwiecistą strzałę miłości w kierunku boskiego Sziwy. Ten jednak otworzył swe trzecie oko i spalił Kupidyna na proch. Parwati i Rati (żona Kamadewy) popadły w rozpacz. Rati rozpoczęła własną medytację w intencji straconego męża. Sziwa widząc jej praktykę, przywrócił do życia Kamadewę.

Drugi dzień – Rangwali Holi

Drugi dzień świętowany jest na całym świecie. Najsłynniejsze obchody przyciągające zarówno pielgrzymów, jak i turystów, odbywają się na południe od Delhi, w miejscowościach Mathura, Wryndawana, Gowardhan, Gokul, Nandagaon oraz Barsana. W Barsanie ma miejsce specyficzna odmiana Holi, tzw. Lathmar Holi, o czym nieco później.

We wspomnianych miejscowościach krąży wiele opowieści. Jedna z nich mówi o  wydarzeniu, podczas którego Boska Para Śri Kryszna i Śrimati Radharani zapoczątkowali Braj ki Holi i Lathmar Holi.

Sri Kryszna tęsknił z całego serca za Boską Radharani. Jej matka nie przepadała za „czarnym” Kryszną. Poleciła Córce, aby „pomalowała” Go na inny kolor – taki jaki zechce i wtedy Kryszna i Radharani zakochali się w sobie. Było to pierwsze Braj ki Holi.

Mówi się, że co roku Kryszna odwiedza Radhę w jej rodzinnej Barsanie, przynosząc ze sobą kolorowe proszki, a kobiety z Barsany witają Go z bambusowymi kijami. Na pamiątkę  wydarzeń z dnia Lathmar Holi panie „okładają” kijami panów (przybyłych z Nadagaon) i za karę przebierają w damskie ubrania, każąc im tańczyć na ulicy.

Popularne nie tylko wśród pielgrzymów, ale i turystów są też festiwale Holi organizowane we Wrindawan. Najbardziej znany odbywa sie w Świątyni Banke Bihari gdzie uczestnicy obsypują się barwnikami i kwiatami. Innym polecanym miejscem jest Mathura i świątynia Dwarakadiszy.

Obchody święta w innych miejscach

W Bengalu Zachodnim, Odisie i Assam tradycja Wisznuicka obchodzi to święto inaczej. Holika Dahan jest tu znany jako Dol Purnima. Święto jest związane z Śrimati Radharani, Śri Kryszną oraz Śri Czaitanji Mahaprabhu, boskiego awatary, reformatora i założyciela  tradycji Wisznuizmu Bengalskiego.

Dol Purnima czy Dol Jatra (Festiwal Huśtania) zadedykowany Boskiej Parze. Podczas procesji udekorowane wizerunki Bóstw (Murti), zostają postawione na palankin i niesione są ulicami. Ludzie w tym czasie obrzucają Je kolorowymi proszkami przy okrzykach „Dzoj Hari Hari Bol”, oraz dzwiękach mantry Hare Kryszna Hare Rama. Murti są kołysane w trakcie niesienia i dlatego święto nazywane jest Dol Jatra.

Obchody Gaura Purnima

Tego samego dnia obchodzi się również Gaura Purnima – dzień narodzin Sri Czaitanji Mahaprabhu. Zgodnie z literaturą hagiograficzną i tradycją Wisznuicką, jest on przyjmowany za połączony awatar Radhy oraz Kryszny. Spopularyzował śpiewanie  mantry Hare Kryszna Hare Rama oraz miłosnego uwielbienia Pana Kryszny. Najbardziej świętują to w miejscu Jego narodzin, Majapur. Wykonuje się wtedy ceremonie Abhiszku (kąpieli) figur Sri Czaitanji, śpiewa nabożnie oraz ucztuje po wschodzie księżyca.

W tradycji Bengalskiego Wisznuizmu dzień Gaura Purnima (Holika Dahan) wyznacza początek Nowego Roku w kalendarzu liturgicznym.

Z postacią Sri Czaitanji Mahaprabhu wiąże się historia sprowadzenia Holi do Bengalu. Pierwotnie nie było ono celebrowane w tym regionie Indii.  Sri Czaitanja pewnego dnia odwiedził Wryndawan podczas Holi. Po powrocie do rodzinnego Bengalu będąc nadal pod wrażeniem święta, postanowił wprowadzić je w rodzinnych stronach i nazwano je Dol Jatra. W czasach Mahaprabhu akceptowano religijny charakter uroczystości. Panowała też zasada pytania o zgodę osoby, którą zamierzało się obsypać czerwonym barwnikiem.

W Polsce Holi / Gaura Purnima jako cześć tradycji religijnej organizowane jest w ośrodkach Jogi, Świątyniach, Aszramach oraz przez społeczność hinduską w naszym kraju.

Tekst ten nie wyczerpuje oczywiście tematyki Holi – jest to tylko skromna próba przybliżenia znaczenia, tradycji i ducha jaki przyświeca celebrowaniu Holi.

Hari Om Tat Sat! Namaskar!