Palce i dłonie rytmicznie uderzały w dwa bębny, poruszając się z wielką wprawą. Coraz szybciej i szybciej. Wirtuoz utkwił swe głębokie spojrzenie gdzieś wysoko, a wszystkie ruchy zdawał się wykonywać jak w transie.
Dźwięki, delikatne i spokojne, przemieszane z gwałtownymi i pełnymi pasji, hipnotyzowały mnie coraz bardziej. Wyraźnie czułem puls tabli i to właśnie wtedy, na pierwszym w życiu koncercie klasycznej muzyki indyjskiej, zrozumiałem, że pokochałem ten niezwykły instrument.
Historia i pochodzenie
Tabla to tradycyjny indyjski instrument muzyczny składający się z pary bębnów: mniejszego o nazwie dayan i większego o nazwie bayan. Ich unikalne brzmienie uzyskiwane przez grę dłońmi i palcami przenosi słuchaczy do świata indyjskiej muzyki klasycznej. Ale nie tylko, bo dziś ten instrument jest też elementem muzyki współczesnej, czy filmowej.
Tabla wywodzi się z Indii, a na temat źródeł jej pochodzenia istnieje kilka teorii:
- stworzył ją w XIII wieku artysta Amir Khusro, któremu przypisuje się także rozpowszechnienie sitary oraz zapoczątkowanie sufickiego gatunku muzycznego qawwali,
- powstała poprzez przecięcie na pół innego indyjskiego instrumentu pakhawaj,
- pierwowzór tabli mógł mieć starożytne początki, gdyż pary bębnów widoczne są na ściennych rzeźbach w indyjskich świątyniach i jaskiniach,
- może być ewolucją pary wojennych bębnów używanych przez najeźdźców muzułmańskich.
Samo słowo tabla pochodzi od arabskiego tabl oznaczającego po prostu bęben. I to najprawdopodobniej w okresie panowania Mogołów instrument ten osiągnął obecnie nam znaną formę. To właśnie z początków XVIII wieku pochodzą wzmianki przedstawiające dzisiejszy kształt tabli.
Wtedy też zaczęły powstawać pierwsze gharany – społeczności muzyków grających na tabli, którzy tworzyli swój unikalny styl i szkołę gry specyficzną dla danego regionu. Wyróżnia się sześć gharan: Delhi (najstarsza), Lucknow, Ajrara, Benares, Farrukhabad i Punjab.
Dayan i bayan, czyli jak wygląda tabla
Oba bębny tabli różnią się nie tylko wielkością i kształtem, ale przede wszystkim barwą dźwięku.
Dayan jest mniejszy (średnica ok. 12-15 cm), gra się na nim prawą ręką i uzyskuje wysokie, metaliczne brzmienie. Jest najczęściej wykonany z drewna palisandru i waży 3 do 5 kilogramów.
Bayan jest większy (średnica ok. 22-25 cm), gra się na nim lewą ręką i odpowiada za cieplejsze oraz głębsze tony. Zazwyczaj wykonuje się go z metalu, na przykład z mosiądzu lub miedzi i waży od 2,5 do 5,5 kilogramów.
Oba bębny na górze mają mocno naciągniętą kozią skórę, która tworzy powierzchnię do gry. W jej centralnej części znajduje się czarny i nieco wypukły element, który pozwala uzyskać charakterystyczne, przytłumione brzmienie. Nazywa się go syahi i powstaje on z mieszanki mąki, opiłków żelaza i wody.
Naciąg skóry reguluje się za pomocą systemu sznurków, co pozwala nastroić instrument. Jest to dość złożony proces, który wymaga wyczucia i doświadczenia.
Dzięki swej budowie, tabla pozwala uzyskać setki odcieni brzmieniowych, poprzez uderzanie w różnych punktach obu bębnów, zmiany siły tych uderzeń oraz wykorzystując różne techniki gry palcami i dłonią. Daje to artystom ogromne możliwości muzycznej ekspresji i tworzenia własnego stylu.
Tabla w indyjskiej muzyce klasycznej
Tabla od stuleci jest rytmicznie bijącym sercem północnoindyjskiej muzyki klasycznej, a jej charakterystyczne brzmienie nadaje niepowtarzalnego kolorytu i dynamiki.
Instrument używany jest najczęściej jako akompaniament wokalny lub instrumentalny. Tabla dobrze współgra z głosem, a jej subtelne rytmy i ciekawe przejścia idealnie pasują do złożonych melodii i improwizacji, które są tak charakterystyczne dla indyjskiej muzyki wokalnej.
W zestawieniu z innymi tradycyjnymi instrumentami z Indii, takimi jak sitar, sarod, bansuri czy wina, jej rolą jest dopasowywanie się i utrzymywanie rytmu, a także odpowiadanie na muzyczne frazy grane przez drugi instrument, tworząc swoistą rozmowę zwaną sawal-jawab (pytanie-odpowiedź).
Poza muzyką klasyczną, tabla jest często elementem północnoindyjskich tańców klasycznych, takich jak kathak. Precyzyjne uderzenia instrumentu akcentują rytmiczne stąpania i gesty tancerki.
Oprócz akompaniowania, tabla bywa też główną bohaterką sceny. W trakcie wirtuozerskich solówek artyści popisują się niezwykłą szybkością, precyzją i złożonością rytmów.
Tabla w muzyce współczesnej
W kilku ostatnich dekadach tabla zaczęła zyskiwać popularność poza granicami Indii, stając się elementem światowej muzyki współczesnej.
Ravi Shankar na sitarze i Alla Rakha na tabli koncertowali w USA i Europie od lat 60-tych XX wieku, w tym na słynnym festiwalu w Woodstock w 1969 roku. W tym właśnie okresie zachodni artyści, poczynając od The Beatles i The Yardbirds, zainteresowali się muzyką indyjską, a tabla zaczęła gościć na ich niektórych nagraniach.
Instrument ten jest często wybierany także przez twórców muzyki fusion, pozwalając na łączenie egzotycznych brzmień z rockiem, jazzem, a nawet muzyką taneczną. Dzięki swojej elastyczności, tabla doskonale współgra z wieloma instrumentami i stylami muzycznymi, tworząc unikalne kompozycje.
Tym, który jeszcze bardziej spopularyzował tablę jest Zakir Hussain. Współpracował z takimi artystami jak gitarzysta John McLaughlin, perkusista amerykańskiej grupy rockowej Grateful Dead – Mickey Hart, kwartet smyczkowy The Kronos Quartet, saksofonista Charles Lloyd i wielu innych.
Wielcy mistrzowie tabli
Wśród wielkich wirtuozów tabli cieszących się ogromnym uznaniem nie tylko w Indiach, ale i poza nimi, warto wymienić poniższe postaci:
- Alla Rakha (1919 – 2000) – legenda tabli, znany ze swego dynamicznego stylu i niezwykłej precyzji. Był częścią słynnego duetu z Ravi Shankarem grającym na sitarze.
- Zakir Hussain (ur. w 1951) – kontynuator rodzinnej tradycji (jego ojcem był wspomniany Alla Rakha). Dzięki współpracy z artystami z różnych gatunków muzycznych, rozpowszechnił ten instrument na międzynarodowych scenach.
- Anindo Chatterjee (ur. w 1954) – znany z głębokiego zrozumienia rytmu, koncertował na całym świecie, grał też przed prezydentem Obamą podczas jego wizyty w Indiach.
- Swapan Chaudhuri (ur. w 1945) – jeden z najbardziej cenionych artystów w świecie tabli, dwukrotnie nominowany do nagrody Grammy.
- Tanmoy Bose (ur. w 1963) – współpracowali z nim Ravi i Anoushka Shankar. Znany jako wszechstronny muzyk, założył grupę Taal Tantra z którą koncertował na całym świecie łącząc indyjską muzykę klasyczną z jazzem.
- Anuradha Pal – jedna z nielicznych kobiet, które przełamały męską dominację w świecie tabli. Cieszy się światowym uznaniem, grała przed królową Elżbietą II i pozostaje wielką inspiracją dla wielu młodych dziewczyn.
Ci wybitni artyści udowodnili, że tabla może być nie tylko instrumentem akompaniującym, ale też solowym, który z powodzeniem gości na światowych scenach muzycznych. Każdy z nich stworzył też swój unikalny styl i technikę, stawiając na innowację i eksplorację nowych horyzontów muzycznych.
Nauka gry na tabli
Przed podjęciem nauki gry na tabli warto sobie uświadomić, że jest to z jednej strony fascynująca przygoda, a z drugiej wyzwanie wymagające systematyczności i cierpliwości.
Instrument ten jest trudny, a złożoność rytmów oraz kombinacji ruchów dłoni i palców może początkowo odstraszać. Jednak wraz z codziennymi ćwiczeniami i pod odpowiednim przewodnictwem, tabla staje się coraz bardziej przystępna.
Dla początkujących najważniejsze jest, aby szybko nauczyć się prawidłowej postawy i ułożenia rąk, a także kilku podstawowych rytmów i uderzeń. Jednak jak zrobić to w Polsce, gdzie instrument jest tak mało popularny?
Oto najlepsze sposoby na rozpoczęcie nauki gry na tabli:
- znajdź nauczyciela – tradycyjne podejście uznawane za najlepszą ścieżkę, gdyż taki przewodnik ułatwi zrozumienie niuansów gry, dostosuje tempo nauki do Twoich potrzeb i szybko poprawi błędy (ja zawsze szukam indyjskich nauczycieli na stronie Superprof, do zajęć potrzebować będziesz kamerę i mikrofon),
- oglądaj instruktażowe filmy na Youtube – to dobre uzupełnienie lekcji z nauczycielem, możesz podpatrzeć różne techniki i style gry oraz propozycje ćwiczeń (polecam kanały TablaWorks, Indian Music Art, Tabaliya),
- ćwicz codziennie 15-30 minut, a nawet dłużej jeśli masz czas i zacięcie.
Osiągnięcie maestrii gry na tabli to długi, wieloletni proces. Jednak jeśli nie masz ambicji koncertowania i chcesz grać amatorsko w zaciszu swojego domu, to ćwicząc regularnie już w pierwszym roku możesz wejść na podstawowy poziom gry.
Zakup tabli w Polsce
Tabla to w Polsce bardzo niszowy instrument, a oferta sprzedażowa jest skąpa z dość wysokimi cenami. Sklepy nie utrzymują też dużych stanów magazynowych i często w ofercie są tylko pojedyncze sztuki.
By kupić tablę w Polsce najlepiej sprawdzać poniższe miejsca:
- sklepy muzyczne takie jak kytary.pl, muzyczny.pl, netton.pl,
- serwisy aukcyjne OLX i Allegro.
Za nowy zestaw trzeba liczyć się z wydatkiem rzędu 1500 PLN – 4000 PLN w zależności od jakości wykończenia i użytych materiałów. Czasami trafiają się też aukcje z używanymi modelami w niższych cenach (kilkaset złotych).
Ze względu na wysokie ceny u nas w kraju, rozważałem import i wysyłkę instrumentu bezpośrednio z Indii. Miałem też pomysł przywiezienia tabli samolotem jako bagażu, kupując ją uprzednio w jakimś małym, rodzinnym warsztacie produkcyjnym z tradycjami.
Marzenia nie udało mi się jeszcze zrealizować i zamiast samemu wystukiwać palcami coraz to trudniejsze rytmy, pozostaje mi póki co podpatrywać wykonania najlepszych mistrzów.
Na zakończenie jedno z nich, duet tabli z innym pięknie brzmiącym instrumentem prosto z Indii – bambusowym fletem bansuri – zagrany w Polsce na festiwalu EtnoKraków.
