Ganesha – najbardziej rozpoznawalne bóstwo hinduizmu

Kim jest Ganesha?

Ganesha, znany również jako Ganapati lub Vinayaka, jest jednym z najbardziej uwielbianych i czczonych bóstw w hinduizmie. Jego unikalny wygląd z ciałem człowieka i głową słonia nie tylko czyni go łatwo rozpoznawalnym w kulturze indyjskiej, ale także przyciąga uwagę poza granicami kraju. W hinduizmie symbolizuje mądrość, obfitość oraz zdolność do usuwania przeszkód i problemów. Jest patronem nowych przedsięwzięć i to do niego zwracają się wierni w poszukiwaniu błogosławieństwa przy rozpoczynaniu nowych inicjatyw.

Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego Ganesha ma złamany jeden kieł oraz jaką rolę pełni mysz, jego wierny towarzysz? W tym artykule zanurzymy się w bogaty świat symboliki związanej z Ganeshą i poznamy jego atrybuty. Spróbujemy też zrozumieć głębokie znaczenie, jakie ta postać ma dla hinduizmu i jak wpływa na życie codzienne hindusów. 

Specjalista od usuwania przeszkód

Ganapati pełni wszechobecną rolę wsparcia i przewodnika w życiu codziennym wielu hindusów. Jego postać, często wywoływana podczas modlitw i rytuałów, staje się symbolem pocieszenia i siły.

Oto jakie jeszcze inne cechy posiada i co symbolizuje Ganesha: 

• wspiera wszelkie nowe przedsięwzięcia,
• rozwiązuje problemy,
• symbolizuje inteligencję i mądrość oraz naukę,
• sprawuje opiekę nad domem i rodziną,
• przynosi szczęście i pomyślność,
• jest patronem uczonych, studentów, pisarzy i poetów.

Inspiruje nie tylko do przezwyciężania trudności z pozytywnym nastawieniem, ale także do podejmowania mądrych i przemyślanych decyzji, prowadząc wyznawców ścieżką duchowego rozwoju i doskonałości.

Symbolika i atrybuty bóstwa ze słoniową głową

Zazwyczaj przedstawiany jest w pozycji siedzącej na poduszce lub kwiecie lotosu. W niektórych wariantach leży, stoi, medytuje lub nawet tańczy. Odzwierciedla to różnorodność interpretacji i zrozumienia jego postaci. Cztery ramiona trzymają różnorakie atrybuty. Każdy z nich niesie ze sobą głęboką treść, a cały wizerunek przepełniony jest symboliką. 

Najważniejsze atrybuty Ganeshy i ich znaczenie:

• głowa słonia – symbol mądrości, rozwagi i inteligencji,
• złamany kieł – poświęcenie i pokonywanie przeszkód,
• duży brzuch – oznaka obfitości i dobrobytu, ale jednocześnie zdolność do pochłaniania problemów świata,
• mysz / szczur – przedstawia żądze, które należy kontrolować, jest też pojazdem (vahana) Ganeshy,
• modak / laddu – słodkie przysmaki, oznaczają duchowe owoce osiągane poprzez wytrwałą praktykę,
• lotos – oświecenie i czystość,
• topór – odcięcie pokus materialnych,
• bicz i ostrogi – kontrola i panowanie nad instynktami.

Używając tych atrybutów, Ganapati naucza o pokorze, mądrości, i znaczeniu poświęcenia. Jego postać inspiruje do rozwoju duchowego, pokonywania życiowych trudności i dążenia do wyższych celów.

Syn Śiwy i Parwati

Bohater naszego artykułu ma fascynującą i bogatą historię, którą warto zgłębić, rozpoczynając od najwcześniejszych wzmianek w Wedach. W tym starożytnym tekście występuje bóstwo o imieniu Ganapati, od słowa „gana” oznaczającego grupę, zbiorowość. Najprawdopodobniej był to prekursor Ganeshy, jednak nie miał wtedy jeszcze ani cech, ani wyglądu znanego nam dziś.

To właśnie w późniejszych tekstach, takich jak Purany (m.in. Śiwa Purana, Wisznu Purana), barwnie dodano szczegóły poprzez legendy oraz mity. Tam poznajemy Ganeshę jako syna Śiwy i Parwati, z ciałem człowieka i głową słonia. Istnieje kilka opowieści dotyczących jego narodzin, a najbardziej popularna wygląda w skrócie tak:

Podczas nieobecności Śiwy, Parwati czuła się samotna i postanowiła stworzyć posłusznego syna. Miał on jej bronić i pilnować w trakcie kąpieli. Gdy Śiwa powrócił, nie wiedząc kto to jest, zaatakował syna i odciął mu głowę. Kiedy dowiedział się o swej pomyłce i widząc rozpacz swojej żony, wysłał pomocników by przynieśli głowę pierwszego stworzenia jakie napotkają. Ci wrócili z głową słonia, dzięki której Śiwa ożywił swego syna. Na prośbę Parwati otrzymał on od bogów specjalne błogosławieństwa, moce i dary.

Jak Ganesha stracił swój kieł

Większość interpretacji wizerunków Ganeshy przedstawia go bez jednego kła. Wiąże się z tym ciekawa i pouczająca historia, która jednocześnie pokazuje jakie uniwersalne wartości przekazuje ta postać. 

Wjasa – starożytny indyjski mędrzec – szukał skryby, który spisze Mahabharatę pod jego dyktando. Takie zadanie wymagało wielu cech jak staranność i niezłomność. Wybór padł na Ganeshę. W trakcie długotrwałego procesu spisywania eposu, w pewnym momencie pękło pióro. Aby jednak nie przerywać pracy, Ganapati dzielnie oderwał swój kieł, by nim dokończyć spisywanie słów Mahabharaty. 

Ten symboliczny gest pokazuje niezrównane poświęcenie dla zachowania i przekazania mądrości oraz wiedzy. Jest też poświadczeniem głębokich zasad etycznych i filozoficznych.

Mudry i specjalna mantra

Mudry używane przez Ganeshę

Mudry to symboliczne gesty rąk używane w praktyce jogi i medytacji, ale także w tańcu. Każda mudra ma swoje specjalne znaczenie i jest powiązana z konkretnymi właściwościami. Jak już wiemy, Ganapati ma cztery ręce i dwie z nich najczęściej ułożone są w poniższe mudry:

• Abhaya Mudra – gest ochrony i pokoju, uniesiona prawa ręka z dłonią skierowaną na zewnątrz,
• Varada Mudra – gest błogosławieństwa i hojności, zwykle lewa ręka z otwartą dłonią.

Mantra Ganeshy

Mantra Ganeshy jest używana jako narzędzie medytacyjne i modlitewne, przywołujące jego energię i błogosławieństwa. Posiada różne wersje, jednak najbardziej popularna to: „Om Gam Ganapataye Namaha”. Uważa się, że regularne recytowanie tej mantry pomaga usuwać przeszkody oraz przyciągnąć sukcesy i pomyślność.

Mantra Om Gam Ganapataye Namaha:

• Om – to uniwersalny dźwięk, symbolizujący źródło wszystkiego,
• Gam – jest sylabą powiązaną z bóstwem, uwypukla jego unikalną energię,
• Ganapataye – to zwrócenie się do Ganeshy przy użyciu innego wariantu imienia,
• Namaha – wyraz głębokiego szacunku i oddania.

Kult Ganapati w Indiach i poza nimi

Ganesha jest głęboko zakorzeniony w sercach ludzi na terenie Indii oraz znacząco wykracza poza granice tego kraju (Nepal, Sri Lanka, Tajlandia czy Indonezja). Pojawia się także w innych religiach, jak buddyzm czy dżinizm, choć oczywiście nie jest tam tak centralną postacią.

Figurki z bóstwem są powszechnie obecne w domach i świątyniach hindusów. Uważa się je za symbol dobrobytu i szczęścia, mają też przyciągać pozytywną energię.

Z kolei jednym z ważniejszych świąt hinduistycznych jest Ganesh Chaturthi. W tym dniu rzeźby z jego podobizną umieszczane są w domach i w miejscach publicznych, a po kilku dniach są uroczyście zanurzane w wodzie. Święto jest obchodzone szczególnie hucznie w Mumbaju.

Ganesha stał się także rozpoznawalnym symbolem na Zachodzie. Bywa używany w sztuce i jest motywem w tatuażach, jego wizerunki można też zauważyć w studiach jogi. Czasem pojawia się jako element dekoracji odzieży lub biżuterii zwłaszcza w stylach czerpiących inspirację ze wschodniej duchowości.

Uniwersalne przesłanie od bóstwa mądrości

Postać Ganeshy ukazuje nam ponadczasowe symbole, które przekraczają barierę kultur i wierzeń. Odwołuje się do wartości, które zdają się być niezmienne na przestrzeni wieków. Nawet w obecnej technologicznie zaawansowanej rzeczywistości, te dawne mity i obrazy mogą stać się zwierciadłem naszych własnych pragnień i dążeń.

Ganapati, ze swoim łagodnym spojrzeniem i mocą przełamywania barier, ofiarowuje nauki o pokonywaniu przeszkód, dążeniu do mądrości i prowadzeniu życia z wdziękiem oraz miłością. Czy z nich skorzystamy? Odpowiedź kryje się w głębi nas samych.

Adnotacja: W tym artykule użyłem międzynarodowej pisowni imienia Ganesha – warto nadmienić, że w transkrypcji polskiej używana jest forma Ganeśa.