Święto Diwali – zwycięstwo światła nad ciemnością

Światełka małych glinianych lampek umieszczonych na każdym kroku wesoło migoczą rozświetlając ciemność. Tworzą zachwycający spektakl, a w powietrzu unosi się aura magii i nadziei. Trwa Diwali, hinduskie święto świateł, symbolizujące odwieczną walkę dobra ze złem, światła z mrokiem.

W tych dniach całe Indie przemieniają się w morze świateł, a każdy płomień opowiada historię o wierze, zwycięstwie i nowym początku. Oprócz swej wizualnej urody, jest to również moment głębokiej duchowej refleksji, pokazujący bogactwo kultury i tradycji, które przetrwały tysiąclecia.

Kiedy i dlaczego Indie świętują Diwali

Diwali, znane także jako święto świateł, jest najważniejszym świętem hinduizmu. Trwa pięć dni i obchodzone jest jesienią, zazwyczaj w październiku lub listopadzie. Jest to radosny czas zwycięstwa dobra nad złem i światła nad ciemnością. To także celebracja nowego początku i nadziei na lepszą przyszłość. 

Dokładna data wyliczana jest w oparciu o kalendarz księżycowy, a główny dzień obchodów święta przypada w najciemniejszą noc, gdy księżyc jest w nowiu. 

Sama nazwa tego festiwalu wywodzi się od sanskryckiego słowa dipavali, które oznacza rząd lamp. W zależności od regionu Indii stosuje się nazwę Diwali lub Dipawali.

Aby zrozumieć dlaczego światło rozpraszające mrok jest tak ważne w tych dniach, powinniśmy spojrzeć na mitologiczne korzenie święta:

• według Ramajany Diwali jest upamiętnieniem pokonania przez Ramę demona Rawany, a następnie powrotu Ramy, Sity i Lakszmana do ich królestwa po 14 latach wygnania,
• w innej legendzie mowa jest o Krysznie, który pokonał okrutnego demona Narakasurę uwalniając 16 tysięcy więzionych dziewcząt.

Jak widać, w obu interpretacjach centralnym motywem jest pokonywanie zła i ciemności, gdzie zarówno Rama jak i Kryszna są symbolami prawości oraz dobra.

Święto Diwali – najważniejsze symbole i rytuały

Pierwszym rytuałem jaki przychodzi na myśl w kontekście Diwali jest oczywiście rozpalanie małych światełek zwanych diya (dija / dipa). Zwycięstwo dobra nad złem symbolizowane jest z każdą kolejną zapaloną lampką. Tradycyjne są te oliwne, najlepiej wypełnione ghee. Dziś używa się też małych świeczek oraz dodatkowego oświetlenia LED, by dodać obchodom jeszcze większego blasku.

Kolejnym symbolem jest Lakszmi pudźa – oddawanie czci bogini piękna, szczęścia i bogactwa. Wiele rodzin przygotowuje specjalne miejsce w domu dla tej ceremonii, upiększając ołtarz kwiatami i słodyczami. Wierni modlą się także do Ganeshy oraz Kali, która zajmuje podczas Diwali główne miejsce szczególnie w stanach takich jak Bengal Zachodni, czy Assam.

Ten najważniejszy festiwal w Indiach to przede wszystkim czas spotkań z bliskimi. Miliony osób przemieszczają się w te dni, by z rodziną i przyjaciółmi celebrować wspólne chwile obfitujące w tradycyjne dania, słodycze i podarunki.

Co ciekawe, odpalanie petard i fajerwerków, choć nadal popularne, częściowo traci swoją rolę jako symbol Diwali. Niektóre miasta i regiony zdecydowały się w tym roku na całkowity zakaz, by nie pogarszać już złej jakości powietrza (Delhi), inne zaś ustalają wąski, dwugodzinny okres, kiedy jest to dozwolone (Karnataka, Pendżab, Bengal Zachodni).

Przygotowania do Diwali w indyjskich domach

Przygotowania do najważniejszego święta w roku zaczynają się na kilka dni (a czasem tygodni) przed jego rozpoczęciem i są równie ważne jak samo Diwali. Są okazją do wspólnego przeżywania tradycji i wzmocnienia więzi rodzinnych. Jest to czas pełen radości i wyczekiwania.

W każdym indyjskim domu przygotowania mogą wyglądać nieco inaczej, są jednak pewne elementy, bez których nie może się obejść:

• gruntowne sprzątanie – wszystkie pokoje są dokładnie czyszczone, aby odpowiednio przywitać Lakszmi – bogini szczęścia i dobrobytu, niektórzy dodatkowo przemalowują dom i zmieniają wystrój specjalnie na tę okazję,
• zakupy strojów i prezentów – obdarowywanie rodziny i przyjaciół jest nieodłącznym elementem, wiele osób kupuje też nowe ubrania i biżuterię, by założyć je w trakcie celebracji jako symbol nowego początku,
• przygotowanie potraw i słodyczy – kuchnie tętnią życiem, gdzie powstaje wiele tradycyjnych przysmaków, są one jedzone w trakcie kilku dni świętowania, ale również ofiarowane gościom jako prezenty,
• dekoracja domu i ulicy – domy dekoruje się światełkami oraz girlandami, rozmieszcza się gliniane i mosiężne lampki diya oraz układa piękne wzory rangoli z kwiatów, ryżu i kolorowego proszku,
• troska o ciało i ducha – dni i tygodnie przed Diwali to moment duchowego oczyszczenia przed zbliżającymi się ceremoniami, a dla niektórych hindusów także czas postów.

Pięć dni obchodów święta świateł

Diwali jest długim, bo aż pięciodniowym religijnym festiwalem, ze specjalnymi aktywnościami i tradycjami przypisanymi do poszczególnych dni. 

1. Dhanteras – pierwszy dzień, w trakcie którego dokładnie sprząta się i dekoruje domy. Część hindusów tego dnia zażywa też rytualnych kąpieli. Dodatkowo kupuje się przybory i sprzęty kuchenne (co ma przynieść szczęście), a także cenniejsze rzeczy jak biżuterię, czy złoto. Zapalane są też pierwsze lampki.
2. Narak Chaturdasi (Choti Diwali) – drugi dzień i kontynuacja przygotowań. Kończy się dekorację domów, rozkładanie glinianych lampek, a na podłodze tworzone są wzorzyste i kolorowe rangoli. W kuchni zaś gospodynie przygotowują potrawy i przepyszne słodycze.
3. Lakszmi Pudźa (Diwali) – trzeci i najważniejszy dzień, którego centralnym elementem wraz z nastaniem zmierzchu są modlitwy do bogini Lakszmi. Wierni proszą o pomyślność i dobrobyt dla siebie oraz swoich bliskich. W domach zapala się rzędy lamp i światełek, a rodziny i znajomi zasiadają razem do uroczystej kolacji. Na ulicach słychać strzały petard i fajerwerków. 
4. Govardhan Pudźa – czwarty dzień dedykowany jest bogu Krysznie, jako upamiętnienie cudu gdy podniósł wzgórze Govardhan dając pod nim schronienie przed wielodniowymi ulewami. Tego dnia wszyscy obdarowują się prezentami, składają sobie odwiedziny i zajadają pysznymi daniami. W zależności od regionu Indii znany jest też pod nazwami Annakut, Padwa, Balipratipada i może przyjmować inne obchody.
5. Bhai Dooj – piąty i ostatni dzień poświęcony jest szczególnie rodzeństwu. Siostry przygotowują przysmaki i słodkości dla swoich braci, a oni wręczają im podarunki. Modlą się również za swoją pomyślność w życiu. Ten dzień to także dalsze wizyty u bliskich i przyjaciół oraz okazja do wspólnej celebracji.

Poniżej znajduje się tabela z rozpisaniem każdego dnia festiwalu Diwali, wraz z jego nazwą i datą na którą przypada w 2023 roku.

Typowe przysmaki na świątecznym stole

Diwali oprócz swego duchowego wymiaru i pięknych dekoracji, jest także ucztą dla podniebienia. Indyjskie stoły uginają się od potraw, przysmaków i słodyczy, a ich wspólne spożywanie z najbliższymi jest momentem pełnym radości i zjednoczenia.

Nie ma sztywnej listy potraw, które je się w każdym domu i zakątku Indii. Są to raczej znane przepisy, w bogatszej wersji i przygotowane z jak najlepszych składników. Gospodynie mają swoje sposoby, by uczynić je wyjątkowymi właśnie w trakcie Diwali, tworząc niezapomniane kulinarne doznania.

Wśród przystawek i przekąsek popularne są trójkątne pierożki samosa, smażone kawałki warzyw w cieście – pakora, spiralne chakli (znane też jako murukku) z kilku rodzajów mąk, krakersy namak para, czy też ziemniaczane kotleciki aloo tikka.

Na główne danie podaje się na przykład klasyczne biryani, potrawy z serem paneer, sycący dal makhani z soczewicy, lub też pindi chole z ciecierzycy. To wszystko w towarzystwie ryżu i indyjskich chlebków roti, naan oraz lachha paratha.

Przez te dni nie może obyć się bez dużych ilości przepysznych słodyczy i deserów. Półmiski zdobią okrągłe laddu, barfi w kształcie rombów, malutkie pączki gulab jamun, marchewkowa halwa, czy wreszcie ryżowy pudding kheer.

Regionalne odmiany święta Diwali

W kraju tak ogromnym jak Indie, różnorodność odmian tego festiwalu jest czymś naturalnym. Poszczególne regiony i społeczności wprowadzają swoje unikalne tradycje, czyniąc z Diwali jeszcze bardziej złożone i bogate święto:

• Bengal Zachodni – boginią do której modlą się wierni jest nie Lakszmi, a przede wszystkim Kali, zaś obchody święta zawierają elementy tantryczne,
• Gudźarat – w trakcie festiwalu przypada koniec roku w Gudźaracie, zwany Bestu Varas, biznesmeni zamykają w uroczysty sposób rachunkowe księgi i proszą Lakszmi o finansową pomyślność na kolejny rok,
• Waranasi – miasto świętuje Dew Dipawali piętnaście dni po Diwali jako zwycięstwo Śiwy nad demonem Tripurasura, schody na ghatach rozświetlone są rzędami lampek, a na brzegach Gangesu pojawiają się rangoli,
• Tamil Nadu – obchody nazywane są Dipawali, a główny dzień świętowania – symbolizujący pokonanie przez Krysznę demona Narakasury – wypada o jeden dzień wcześniej niż na północy Indii.

Co warto podkreślić, Diwali jest także w pewien sposób obchodzone przez wyznawców innych religii w Indiach. Sikhowie upamiętniają w tym dniu uwolnienie Guru Hargobinda z więzienia w Gwaliorze. Wyznawcy dżinizmu wspominają osiągnięcie nirwany i wyzwolenie z cyklu wcieleń swego 24 nauczyciela – Mahawiry.

Buddyści, muzułmanie i chrześcijanie wprawdzie nie łączą tego dnia ze swoją wiarą, jednak wielu bierze udział w obchodach będących okazją do spotkań ze swoimi hinduskimi przyjaciółmi. Jest to przykład religijnej tolerancji oraz poszanowania wspólnego dziedzictwa kulturowego.

Diwali na ekranach i w biznesie

Festiwal świateł jest motywem, który pojawia się także w piosenkach i filmach Bollywood, jak choćby w powyższej scenie z filmu Kabhi Khushi Kabhie Gham (Czasem słońce, czasem deszcz).

Rokrocznie na czas święta planowane są premiery filmowe. W tym roku, dokładnie w dzień Diwali wypadającego w niedzielę, do kin wchodzi Tiger 3, film akcji z Salmanem Khanem w roli głównej, który ma szansę stać się hitem już pierwszego dnia.

Podobnie jak grudzień w Polsce, tak w Indiach festiwalowe tygodnie października i listopada (Dasara, Diwali) napędzają koniunkturę, a sklepy oferują rabaty i specjalne oferty. W 2022 roku w te kilka tygodni Indusi wydali 27 miliardów dolarów, z czego 12 miliardów w formie zakupów internetowych. A w trakcie samego Diwali sprzedało się, bagatela, 39 ton złota.

Pomimo tych zawrotnych sum pamiętajmy, że jest to przede wszystkim święto duchowe, celebrowane przez miliony jako czas triumfu światła nad ciemnością. W każdym domu Diwali rozświetla indyjskie serca przynosząc radość i nadzieję, górujące nad materialnymi aspektami życia.

Na sam koniec mała ciekawostka. W 2024 roku główny dzień Diwali wypada 1 listopada, więc miliony światełek tego wieczora będą jednocześnie migotać w Polsce, jak i w Indiach.

FAQ

Co to jest Diwali?

Diwali to najważniejsze święto hinduizmu symbolizujące zwycięstwo dobra nad złem. Znane jest także jako święto świateł.

Kiedy wypada festiwal świateł?

Diwali jest świętem ruchomym uzależnionym od hinduskiego kalendarza księżycowego. W 2023 roku wypada w dniach 10-14 listopada.

Ile dni trwają obchody Diwali?

Święto Diwali trwa przez pięć dni w większości kraju, a główne obchody przypadają na trzeci dzień.

Jaka jest różnica między Diwali i Dipawali?

Zarówno Diwali jak i Dipawali oznaczają święto świateł w Indiach. Nazwa Diwali jest bardziej popularna na północy kraju, a Dipawali na południu.

Kto świętuje w trakcie Diwali?

Święto świateł celebrują przede wszystkim wyznawcy hinduizmu, ale także sikhowie i dżiniści, dla których ten dzień ma nieco inne znaczenie w ich religiach.

Które dni święta świateł są wolne od pracy?

Dniem wolnym jest trzeci i główny dzień festiwalu, czyli Lakszmi Pudźa. W poszczególnych stanach mogą być wprowadzane dodatkowo inne dni wolne.

Gdzie obchodzi się święto Diwali?

Diwali obchodzone jest w całych Indiach, choć z różnymi regionalnymi odmianami. Oprócz tego świętują też inne kraje, gdzie mieszka liczna hinduska diaspora.