Czakry – znaczenie w indyjskiej tradycji i współczesnej duchowości

Koncept czakr znany jest od stuleci – poczynając od tradycyjnych przekazów, a na współczesnych filozofiach Zachodu kończąc. Popularność czakr w dużej mierze zawdzięczamy ruchom New Age, które do dziś rozpowszechniają otwieranie czy równoważenie energetycznych punktów w ciele.

Czakry mają jednak bogatą historię, która zapoczątkowana w Indiach, jest często pomijana lub zupełnie nieznana. Warto przyjrzeć się bogactwu, jakie oferuje system czakr – dla wielu stanowiący pomocne narzędzie w poznawaniu własnej duchowej drogi.

W tym artykule znajdziesz zarówno kontekst historyczny, jak i praktyczny poradnik pracy z siedmioma czakrami.

Historia i znaczenie słowa „czakra”

Pomimo, że pojęcie czakr pojawia się już w starożytnych Indiach, bardziej uporządkowany system pojawił się dopiero w tantrycznej filozofii hinduizmu i buddyzmu ok. V-X w. n.e. To właśnie w tekstach Tantry można było znaleźć wizję siedmiu głównych czakr, znajdujących się umownie wzdłuż kręgosłupa. W buddyzmie wadżrajany koncept ten rozwinął się w nieco inny sposób, gdzie energetyczne punkty kryją się pod nazwą (nāḍī) i tradycyjnie jest ich pięć.

Słowo czakra (cakra) pochodzi z sanskrytu i oznacza ono koło lub dysk. Początkowo słowo to odnosiło się do okręgu, cyklu czy nawet broni używanej przez boga Wisznu. Z czasem czakry symbolizowały również krąg energii lub mapę energetyczną w ciele człowieka.

Pierwsze wzmianki o czakrach można odnaleźć już w jogicznych Upaniszadach, gdzie opisywane były jako punkty przepływu życiowej energii (prāna). Dla joginów czakry nie były tylko mistycznym zjawiskiem, lecz także wewnętrzną mapą praktyki oraz narzędziem do zrozumienia, jak energia może przejawiać się w ciele.

Czy na pewno siedem czakr?

Pomimo że najczęściej mówi się o siedmiu czakrach, ich liczba zmienia się w zależności od tradycji. W niektórych szkołach znaleźć można pięć, sześć, czasami nawet dwanaście czakr (np. w wisznuizmie). Zjawisko to pokazuje, że idea systemu czakr jest raczej symboliczna i elastyczna, a nie koniecznie sztywno określona.

Warto przyjrzeć się tej najbardziej spopularyzowanej wersji, by dowiedzieć się gdzie leżą czakry, jaki mają kolor, co symbolizują i jak są współcześnie interpretowane. W kolejnych sekcjach naszego przewodnika po czakrach omówimy szczegółowo siedmiostopniowy model – od Muladhary po Sahasrarę.

Czakra podstawy – Muladhara

• Nazwa i znaczenie: Mūlādhāra dosłownie oznacza korzeń istnienia. mūla = korzeń, źródło, esencja; ādhāra = podstawa, fundament.
• Położenie: Podstawa kręgosłupa, w okolicach kości ogonowej
• Kolor: Czerwony
• Mantra i element: Związana z mantrą LAM sanskr. लं , a jej żywiołem jest Ziemia.
• Symbolika w tantrycznej tradycji: Czakra ta, przedstawiana jest jako lotos z czterema płatkami z żółtym kwadratem w centrum, który symbolizuje ziemię. U podstawy Muladhary ma spoczywać energia kundalini, która wznosi się w górę podczas tzw. odblokowywania czakr. Według tradycji, w miejscu czakry rezyduje bóg Ganeśa (hinduistyczny bóg z głową słonia), dlatego też zwierzęcym symbolem Muladhary jest słoń.

Współczesne podejście (New Age): W mainstreamowej duchowości czakra podstawy symbolizuje instynkt, przetrwanie, bezpieczeństwo i stabilność. Uważa się, że gdy jest zbalansowana, jesteśmy ugruntowani, pewni siebie oraz posiadamy zdrową relację z pieniędzmi i własnym ciałem.

• Objawy zaburzonej czakry: Strach, niestabilność emocjonalna, niski poziom energii, poczucie pustki, niepokój, brak uziemienia i nadmierny stres.
• Jak z nią pracować: Obcowanie z naturą, wizualizacja koloru czerwonego podczas medytacji, praca z mantrą LAM, aktywność fizyczna, dbanie o doraźne potrzeby, rozwijanie poczucia samodzielności oraz podejmowanie decyzji na zaufaniu, a nie na strachu. Powtarzanie lub pisanie afirmacji takich jak np. Jestem tutaj i czuję się bezpiecznie, Z każdym oddechem niepokój i strach opuszczają moje ciało, Mam wszystko, aby móc kreować moje wymarzone życie.
• Zalecane jedzenie: pomidory, ziemniaki, rzodkiewki, czereśnie, arbuz, czerwona fasolka, papryka czerwona.
• Kamienie i kryształy: hematyt, czerwony lub czarny jaspis, karneol, koral, rubin, agat.
• Pozycje w jodze: Tadasana (Pozycja góry), Malasana (Przysiad jogiczny), Vrikshasana (Pozycja Drzewa), Dandasana (Pozycja kija) 

Czakra sakralna – Svadhisthana (Swadhiszthana)

• Nazwa i znaczenie: Svādhiṣṭhāna w sanskrycie oznacza miejsce własnego istnienia lub tam, gdzie twoja istota jest ugruntowana.
• Położenie: okolice podbrzusza, około 2-3 cm poniżej pępka
• Kolor: Pomarańczowy
• Mantra i element: Mantra Svadhisthany to VAM sanskr. वं. Żywiołem tej czakry jest Woda
• Symbolika w tradycji tantryckiej: Czakrę przedstawia się jako lotos z półksiężycem, który symbolizuje wodę, a jej patronem jest bóg Brahma (hinduistyczny bóg należący do świętej trójcy hinduizmu – Trimurti).

Współczesne podejście: W dzisiejszych czasach kręgi New Age i nie tylko, opisują Svadhisthanę jako czakrę symbolizującą emocje, zmysłowość i twórczość. Sprawna czakra sakralna ma sprawić, że będziemy się czuć szczęśliwi, kreatywni, a także pomoże nam rozwijać relacje oraz seksualność.

• Objawy zaburzonej czakry: Dysfunkcje seksualne, uzależnienia, letarg, strach przed intymnością emocjonalną i seksualną, poczucie winy
• Jak z nią pracować: Pielęgnowanie świadomości emocjonalnej, odkrywanie siebie, uzdrawianie wstydu seksualnego, rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, radość z małych przyjemności życia, praktyka samodyscypliny, aktywność fizyczna np. joga, taniec czy pływanie. Powtarzanie mantry VAM oraz afirmacji: Doświadczam przyjemności w każdym aspekcie mojego życia, Moja seksualność jest święta, Kreatywność swobodnie przenika moje ciało.
• Zalecane jedzenie: pomarańcze, dynia, imbir, marchewki, mandarynki, batat, migdały, mango
• Kamienie i kryształy: karneol, kwarc mandarynkowy, kalcyt pomarańczowy, kamień słoneczny, miedź, brzoskwiniowy kamień księżycowy
• Pozycje w jodze: Baddha Konasana (Pozycja Związanego Kąta), Upavistha Konasana (Pozycja Rozwartego Kąta), Apanasana (Pozycja uwalniania wiatru), Bhujangasana (Pozycja Kobry)

Czakra splotu słonecznego – Manipura

• Nazwa i znaczenie: Maṇipūra znaczy dokładnie miasto klejnotów, alternatywnie tłumaczone jako olśniewający klejnot.
• Położenie: Okolice splotu słonecznego – nad pępkiem
• Kolor: Żółty
• Mantra i element: Mantra RAM sankr. रं. Żywiołem Manipury jest Ogień
• Symbolika w tantrycznej tradycji: Manipura przedstawiana jest jako dziesięciopłatkowy lotos, który w centrum posiada odwrócony trójkąt symbolizujący ogień. Patronem tej czakry jest bóstwo Rudra – jedna z form boga Śiwy (bóg należący do Trimurti, niszczyciel światów, patron joginów). Tradycja Natha-Yoga opisuje czakrę jako pośredni etap odkrywania własnego Ja oraz miejsce, gdzie praktykujący ma możliwość głębszego doświadczenia samoświadomości i połączenia z wszechświatem.

Współczesne podejście: Manipura symbolizuje funkcje mentalne, moc, kontrolę, ambicje, karierę oraz poczucie własnej wartości. Czakra w harmonii zapewnia sprawczość, pewność siebie, asertywność, optymizm, niezawodność i wysoką samoocenę.

• Objawy zaburzonej czakry: Zły obraz siebie, krytyka wobec siebie, poczucie bezwartościowości, egoizm, pasywność, chciwość, słabe trawienie
• Jak z nią pracować: Medytacja, prowadzenie dziennika, jako sposób na pewność siebie, robienie rzeczy, które dodają odwagi, nauka nowych rzeczy, odpoczynek, przebywanie na słońcu, ustalanie nowych celów, uwalnianie presji emocjonalnej. Powtarzanie mantry RAM oraz afirmacji takich jak: Jestem wystarczający/a, Jestem pewny/a siebie i autentyczny/a, Jestem silny/a i zdolny/a.
• Zalecane jedzenie: kukurydza, cytryna, ziarna słonecznika, ciecierzyca, kminek, kurkuma, ananas, banany
• Kamienie i kryształy: cytryn, żółty turmalin, tygrysie oko, żółty jaspis i żółty kwarc
• Pozycje w jodze: Dhanurasana (Pozycja łuku), Kapalabhati pranajama (Oddech ognia), Adho Mukha Svanasana (Pozycja psa z głową w dół), Surya Namaskar (Powitanie słońca)

Czakra serca – Anahata

• Nazwa i znaczenie: Anāhata w sanskrycie oznacza niedotknięty, nienaruszony dźwięk.
• Położenie: Okolice serca, środek klatki piersiowej
• Kolor: Zielony
• Mantra i element: Mantra czakry to YAM sanskr. यं. Żywiołem Anahaty jest Powietrze.
• Symbolika w tantrycznej tradycji: Czakra przedstawiana jest jako lotos z dwunastoma płatkami, a w jego wnętrzu znajdują się dwa przecinające się trójkąty symbolizujące zjednoczenie pierwiastka męskiego z żeńskim. W buddyzmie tybetańskim obszar, w którym czakra serca jest zlokalizowana, utożsamiany jest z miejscem rozpuszczania się energii ciała podczas śmierci.

Współczesne podejście: Dla współczesnej duchowości Anahata to centrum miłości, współczucia, więzi i uzdrawiania. Czakra odpowiada za umiejętność przebaczenia, empatii i harmonii w relacjach.

• Objawy zaburzonej czakry: Zazdrość, zimne serce, samolubność, pozbawienie empatii, myślenie: jestem ofiarą, zależność od innych, brak zaufania
• Jak z nią pracować: Lekcje kochania siebie, spacery wśród natury, poczucie wdzięczności, ustalanie granic, ubieranie zielonych kolorów, wybaczanie. Mantra YAM i afirmację jakie tak: Zasługuję na miłość, Wybaczam sobie i innym, Jestem otwarty/a na dawanie i przyjmowanie miłości.
• Zalecane jedzenie: brokuły, szpinak, kolendra, cukinia, szparagi, limonka, zielona herbata, seler naciowy
• Kamienie i kryształy: malachit, szmaragd, kwarc różowy, rubin, rodochrozyt, zielony awenturyn, rodonit
• Pozycje w jodze: Urdhva Mukha Śvanasana (Pies z głową do góry), Udhva Dhanurasana (Mostek), Matsyasana (Pozycja Ryby), Ustrasana (Pozycja Wielbłąda)

Czakra gardła – Vishuddha (Viśuddha)

• Nazwa i znaczenie: Viśuddha oznacza oczyszczona lub pełna czystości.
• Położenie: Gardło, okolice szyi
• Kolor: Jasnobłękitny
• Mantra i element: Jej mantra to HAM sanskr. हं , a żywiołem jest Eter (akasha)
• Symbolika w tantrycznej tradycji: Vishuddha kojarzona jest z szesnastopłatkowym lotosem, a patronem czakry jest pięciogłowy Śiwa (Panchavaktra). W jodze kundalini czakra może zostać otwarta za pomocą asan, oddechu i pracy z głosem. W buddyzmie wiązana z ideą czystości i klarowności wyrażania siebie.

Współczesne podejście: Czakra gardła odpowiada za komunikację, autentyczność i samoekspresję. Zbalansowana czakra pomaga w pracy nad głosem oraz w słuchaniu innych z otwartością.

• Objawy zaburzonej czakry: Strach przed odzywaniem się, trudności w wyrażaniu emocji, kłamanie, brak granic, kłótliwość, plotkowanie, niecierpliwość
• Jak z nią pracować: Trening mówienia nie, bycie asertywnym, masaż szyi, ćwiczenia oddechu, zapisywanie myśli, rozmowa o granicach, słuchanie. Powtarzanie mantry HAM oraz afirmacji: Ja żyję prawdą i mówię prawdę, Mój głos jest ważny i wyjątkowy, Komunikuję się z łatwością, Wiem, kiedy mówić, a kiedy słuchać.
• Zalecane jedzenie: woda, soki, smoothie, woda kokosowa, wodorosty, zupy
• Kamienie i kryształy: turkus, akwamaryn, niebieski kwarc, niebieski topaz, niebieski agat, niebieski turmalin
• Pozycje w jodze: Uttana Shishosana (Pozycja szczeniaka), Sarvangasana (Świeca), Halasana (Pług), Bhujangasana (Kobra)

Czakra trzeciego oka – Ajna (Adźna)

• Nazwa i znaczenie: Ājñā w sanskrycie oznacza rozkaz lub wewnętrzną wiedzę.
• Położenie: Znajduje się między brwiami, w miejscu znanym jako trzecie oko
• Kolor: Indygo
• Mantra i element: Mantra czakry brzmi OM sanskr. उँ. Żywiołem tej czakry jest Światło.
• Symbolika w tantrycznej tradycji: Ajna opisywana jest jako diamentowy lotos o dwóch płatkach. Czakra nie należy do części fizycznej, lecz do systemu pranicznego (energetycznego). Ajna uważana jest za połączenie podświadomości z Brahmanem (absolutną rzeczywistością). Lokalizacja czakry nie jest przypadkowa – w tym miejscu wyznawcy hinduizmu nakładają tilak, tikę czy bindi jako ochronę swojego trzeciego oka.

Współczesne podejście: Czakra trzeciego oka nazywana jest centrum intuicji, analizy i percepcji pozazmysłowej. Ajna w harmonii sprzyja wyobraźni, głębokim stanom medytacyjnym i poczuciu jedności z wyższą świadomością.

• Objawy zaburzonej czakry: Koszmary, ciągłe zapominanie, niepokój, brak wewnętrznego przewodnictwa, niska samoświadomość, bóle głowy
• Jak z nią pracować: Relaks, wizualizacja, skupienie, wiara w własną intuicję, przebywanie na słońcu, słuchanie odgłosów natury. Powtarzanie mantry OM i afirmacji: Uczę się z doświadczeń, Jestem połączony/a ze wszechświatem, Mam spokój umysłu.
• Zalecane jedzenie: jagody, fioletowe winogrona, śliwki, czerwona kapusta, bakłażan
• Kamienie i kryształy: sodalit, tanzanit, szafir, granatowy turmalin, ciemny ametyst, fluoryt
• Pozycje w jodze: Balasana (Pozycja Dziecka), Anjaneyasana (Pozycja Wschodzącego Księżyca), Janu Sirsasana (Pozycja Głowy do Kolana), Simhasana (Pozycja lwa)

Czakra korony – Sahasrara

• Nazwa i znaczenie: Sahasrāra oznacza tysiąc – odnosi się to do tysiącpłatkowego lotosu reprezentującego ową czakrę.
• Położenie: Znajduje się na czubku głowy
• Kolor: Fioletowy/biały
• Mantra i element: Mantrą Sahasrary jest OM/AUM sanskr. ॐ. Żywiołem czakry korony jest Myśl/Przestrzeń, czasami mówi się, że czakra ta przekracza jakąkolwiek fizyczność.
• Symbolika w tantrycznej tradycji: Sahasrara jest punktem połączenia energii żeńskiej (Śakti) z męską (Śiwa), a poprzez zjednoczenie tych energii, można doświadczyć samadhi (stan głębokiej medytacji) oraz przeżyć pełne przebudzenie duchowe. W buddyzmie wadżrajany czakra ma postać trójkąta z trzydziestoma dwoma kanałami, w których znajduje się biała kropla (bodhichitta), która połączona z czerwoną kroplą, pozwala uzyskać stan błogości i zjednoczenia.

Współczesne podejście: Dla nowoczesnej duchowości czakra ta utożsamiana jest z oświeceniem, poczuciem jedności i myśleniem całościowym. Zbalansowana Sahasrara pozwala na połączenie z wyższą jaźnią/źródłem, zaufanie do wszechświata i życie tu i teraz.

• Objawy zaburzonej czakry: Oderwanie od źródła, konserwatywne poglądy, zamknięty umysł, przygnębienie, zdezorientowanie
• Jak z nią pracować: Moc modlitwy, głęboka medytacja, oderwanie od myśli, kontakt z naturą, szukanie szczęścia w najmniejszych momentach, praktyka postu przerywanego. Mantra OM/AUM oraz afirmacje: Jestem jednością ze wszechświatem i wszystkim, co mnie otacza, Mam dostęp do wiedzy i spokoju, Doceniam moją duszę.
• Zalecane jedzenie: energia wszechświata, powietrze, woda
• Kamienie i kryształy: przezroczysty kwarc, diament, ametyst, apofilit, selenit, kwarc lawendowy i sugilit
• Pozycje w jodze: Savasana (Pozycja trupa), Sirsasana (Stanie na głowie) Padmasana (Pozycja lotosu), Tadasana (Pozycja góry)

Czakry dzisiaj – między tradycją a New Age

Współcześnie czakry są już pojęciem znanym większości – w szczególności kręgom New Age. Wzmianki o czakrach pojawiają się w duchowych kursach, filmikach instruktażowych czy nawet w samej popkulturze. Praca z punktami energii uważana jest za coś, co ma poprawiać zdrowie, relacje czy samopoczucie. Taki punkt widzenia ma wiele zalet – wprowadza w świat duchowości i medytacji oraz sprzyja rozwojowi samoświadomości.

Pośród zalet znajdziemy również wiele wad w podejściu do tematu czakr. Popularyzacja owego konceptu powoduje zatracenie bogatej tradycji i kontekstu kulturowego oraz doprowadza do komercjalizacji i powierzchownego traktowania tak ważnej dla wielu idei.

Praca z energią ciała jest ważna dla wielu praktykujących jogę i nie tylko. Warto zawsze sprawdzać źródła, z których dane koncepty pochodzą – to otwiera przed nami wiele możliwości oraz nadaje sens i poczucie połączenia z tradycją, która jest integralną częścią każdego z nas.