Indie – kraj wielu religii
„Tak naprawdę, jest tyle religii, co ludzi na świecie” powiedział Mahatma Gandhi. Te słowa doskonale oddają ducha Indii – kraju, który jest prawdziwą religijną mozaiką.
Indie przez wieki były w centrum wielu duchowych prądów. To tutaj narodziły się najstarsze religie świata jak hinduizm, dżinizm, buddyzm, a także stosunkowo młody sikhizm. Na subkontynencie indyjskim swoje miejsce odnalazły również inne religie: islam, chrześcijaństwo, judaizm, zaratustryzm i bahaizm. Wspomnieć także należy o indyjskich wierzeniach plemiennych takich jak sarnaizm.
Czyni to Indie unikatowym miejscem na świecie, gdzie w skali jednego kraju można zetknąć się z takim wachlarzem wierzeń oraz gdzie można zrozumieć ich wpływ na sztukę, kulturę i codzienne życie ludzi.
Spróbujmy razem nieco bliżej poznać ten fascynujący świat religii, ich główne założenia, księgi, proroków oraz kluczowe święta i festiwale.
Największe religie w Indiach
Na początek sprawdźmy które religie w Indiach są największe i jakie występują różnice w ich rozkładzie pomiędzy poszczególnymi stanami. Warto podkreślić, że Indie są krajem świeckim, a ich konstytucja gwarantuje wolność wyznania.
Dane dotyczące populacji kraju zbierane są w ramach spisów powszechnych. Ostatni narodowy spis odbył się w 2011 roku i to na nim opierają się podane niżej informacje.
Jak wiemy, Indie są kolebką czterech dużych religii, jednak to jedna z nich wyraźnie dominuje na subkontynencie:
- hindusi – 79,8% populacji kraju i jest ich 966 milionów,
- muzułmanie – 14,2% i 172 miliony,
- chrześcijanie – 2,3% i 28 milionów,
- sikhowie – 1,7% i 21 milionów,
- buddyści – 0,7% i 8,5 miliona,
- dżiniści – 0,4% i 4,5 miliona,
- inne wyznania – 0,9% i 8 milionów.
Podział geograficzny najważniejszych religii w Indiach
Poniżej znajduje się interaktywna mapa na której sprawdzić można udział procentowy dominujących religii w każdym ze stanów Indii.
Gdy spojrzymy na regionalne dane ze spisu powszechnego za 2011 rok, rysuje się nam ciekawy obraz:
- hindusi są najliczniejszą grupą religijną w 28 na 35 stanów Indii,
- muzułmanie stanowią większość (68%) w jednym stanie - Dżammu i Kaszmir, a sikhowie są większością w Pendżabie (58%),
- chrześcijanie dominują w północno-wschodniej części kraju w stanach Nagaland (88%), Mizoram (87%) i Meghalaya (75%).
Hinduizm - serce indyjskiej duchowości
Hinduizm jest największą z głównych religii Indii przez co wywiera ogromny wpływ na życie w tym kraju. Religia ta nie ma jednego założyciela, a jej korzenie wywodzą się ze starożytnych tradycji wedyjskich. Z biegiem czasu następowała ewolucja tworząc odłamy i złożone systemy filozoficzne.
Podstawowe założenia i wierzenia hinduizmu:
- wiara w reinkarnację i karmę - prawo przyczyny i skutku,
- dążenie do wyzwolenia (mokszy) z cyklu narodzin i śmierci (samsary),
- panteon wielu bóstw będących manifestacją najwyższego absolutu,
- system kastowy regulujący życie społeczne.
Najstarsze i najważniejsze święte pisma hinduizmu, Wedy, powstawały od 1500 do 500 roku p.n.e. i zawierają hymny oraz opisy rytuałów praktykowanych w różnych formach po dzień dzisiejszy. Dotykają też filozoficznych rozważań na temat natury świata (głównie w Upaniszadach).
Do kluczowych tekstów hinduizmu należą też eposy Mahabharata i Ramajana, trwale wpisane w kod kulturowy Indii i znane każdemu hindusowi od dziecka.
Najważniejsze bóstwa i bogowie hinduizmu:
- Brahman - najwyższy i wieczny absolut, z niego wszystko się wywodzi,
- Trimurti, czyli trójca: Brahma (stwarza świat), Wisznu (trzyma nad nim pieczę) i Śiwa (unicestwia świat).
- Dewi (Mahadewi) - bogini matka i jej różne formy: Saraswati, Lakszmi, Parwati, Kali, Durga,
- inne kluczowe postacie: Kryszna, Rama, Ganeśa, Hanuman.
Hinduizm codziennie reguluje rytm życia setek milionów hindusów, a główne święta jak Diwali, Holi czy Nawaratri obchodzone są z czcią i wielkim rozmachem. Warto będąc w Indiach bliżej przyjrzeć się temu światu, by lepiej zrozumieć trzecią największą religię na świecie.
Ciekawostka: Raz na dwanaście lat w Indiach organizowana jest Kumbh Mela, największa pielgrzymka na świecie. W 2019 roku przyciągnęła do miasta Allahabad 120 milionów ludzi.
Buddyzm - od drzewa Bodhi do globalnego zasięgu
Buddyzm powstał w Indiach w V wieku p.n.e. na podstawie nauczania Siddharthy Gautamy, zwanego później Buddą (czyli przebudzonym, oświeconym). Jego nauki były rewolucyjne jak na tamte czasy, głównie dlatego, że odrzucał rytuały i dogmaty religijne dominujące w tradycjach hinduskich. Głosił, że prawdziwe wyzwolenie można osiągnąć poprzez medytację i kontemplację. Sam wyrzekł się życia w pałacowych murach i wybrał ścieżkę duchowej eksploracji.
Główne założenia i zasady buddyzmu:
- Cztery Szlachetne Prawdy - życie jest cierpieniem, którego źródłem są nasze pragnienia. Aby osiągnąć wyzwolenie (nirwanę), należy się ich wyzbyć. Drogą do tego jest podążanie wytyczoną przez Buddę ścieżką.
- Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka - właściwy pogląd, właściwe myślenie, właściwe słowo, właściwy czyn, właściwe zarobkowanie, właściwy wysiłek, właściwe skupienie i właściwa medytacja.
- Reinkarnacja - tylko nirwana uwalnia od cyklu śmierci i narodzin.
- Brak wiary w wieczną duszę.
Zaproponowane przez Buddę podejście do duchowego samopoznania znalazło wielu naśladowców. Było alternatywą dla kastowych podziałów i rytuałów hinduizmu. W III w. p.n.e. cesarz Aśoka przeszedł na buddyzm i uczynił z niego wiodącą filozofię swojego imperium. Wysyłał też w świat emisariuszy i to za jego sprawą rozprzestrzenił się on w Sri Lance, Birmie czy Nepalu.
Ciekawostka: W szczycie popularności 30% - 50% osób w Indiach wyznawało buddyzm, jednak od XII w n.e. liczba ta drastycznie spadła, głównie za sprawą najazdów muzułmańskich oraz konwersji na hinduizm.
Kluczowe miejsca w Indiach związane z buddyzmem:
- Bodh Gaja - tu Gautama doświadczył przebudzenia pod drzewem Bodhi,
- Sarnath - w tym miejscu wygłosił swoje pierwsze kazanie,
- Kushinagar - tu Budda zmarł i osiągnął ostateczną nirwanę,
- Lumbini - miejsce narodzin Gautamy, leży w Nepalu, blisko granicy z Indiami,
- Dharamshala - od 1959 roku siedziba Dalajlamy,
- klasztory buddyjskie Hemis, Thiksey, Lamayuru w Ladakhu, Tabo w dolinie Spiti oraz klasztor Tawang w stanie Arunaćal Pradeś.
Mimo, że dziś buddyzm prawie zanikł w Indiach (poniżej 1% populacji), to jego metafizyczny przekaz wywarł ogromny wpływ na ten kraj, ale też i na cały świat. Wizerunek medytującego Buddy jest dziś uniwersalnym symbolem dającym wielu ludziom inspirację do ciągłego samorozwoju.
Dżinizm - starożytna filozofia ahimsy
Dżinizm to jeden z najstarszych systemów wierzeń i poglądów w Indiach z początkami sięgającymi IX wieku p.n.e. Nie posiada on jednego twórcy, a w utrwalaniu fundamentów tej religii kluczową rolę odegrali duchowi nauczyciele zwani tirthankara. Najbardziej znanym jest ostatni z 24 nauczycieli - Mahawira. Bardzo dużą rolę odegrał też jego poprzednik Parśwa, który był religijnym reformatorem i umocnił ahimsę (niekrzywdzenie), jako centralną zasadę etyczną tej religii.
Mahawira ma życiorys zbliżony do Buddy. Urodził się w królewskiej rodzinie z kasty wojowników jako książe Wardhamana w dzisiejszym stanie Bihar. W wieku 30 lat porzucił rodzinę i materialne dobra w celu znalezienia duchowej prawdy. Przed osiągnięciem oświecenia pod drzewem sal przez dwanaście lat praktykował surową ascezę.
Główne założenia i zasady dżinizmu:
- ahimsa (też ahinsa) - niekrzywdzenie, unikanie wszelkiej przemocy i poszanowanie życia każdego stworzenia,
- równość wszystkich ludzi, niezależnie od kasty, rasy czy płci,
- wiara w karmę i reinkarnację,
- medytacja i ascetyzm jako droga do wyzwolenia z cyklu narodzin i śmierci,
- życie w prostocie i brak przywiązania do dóbr materialnych.
Ciekawostka: dżinijscy mnisi i mniszki (jest ich w Indiach kilka tysięcy) noszą proste białe szaty i używają miotełek, by delikatnie usuwać ze swojej drogi drobne organizmy. Na twarzy często mają białe maseczki, aby przypadkowo nie połknąć małych owadów.
Kluczowe miejsca w Indiach związane z dżinizmem:
- Palitana (Gudźarat) - kompleks świątynny gdzie znajduje się prawie 900 świątyń dżinijskich, jedno z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych,
- Girnar (Gudźarat) - góra z hinduskimi i dżinijskimi świątyniami na szczycie, prowadzi tam kilka tysięcy kamiennych stopni,
- Ranakpur (Radżastan) - przepiękna świątynia z XV wieku ku czci Adinatha - pierwszego nauczyciela, bogato zdobiona i zbudowana z marmuru,
- Dilwara (Radżastan) - zespół świątyń z okresu XI-XIII wieku położony w pobliżu góry Abu.
Wyznający dżinizm mają specyficzne ograniczenia dietetyczne - jest to chyba najbardziej restrykcyjna dieta na świecie. Nie jedzą mięsa, ryb, jaj, grzybów ale też warzyw takich jak czosnek, cebula, ziemniaki, czy marchew. Ich wyciąganie z ziemi uszkadza roślinę oraz zabija mikroorganizmy w glebie, co jest niezgodne z zasadą ahimsy. W Indiach spotkać można specjalne restauracje "pure veg / jain", dostosowane do tych wymogów.
Sikhizm - otwarte drzwi dla każdego
Sikhizm to jedna z najmłodszych religii powstałych na terenie Indii. Został założony w XV wieku w Pendżabie przez pierwszego nauczyciela - Guru Nanaka. Dziesiątym i ostatnim z ludzkich nauczycieli był żyjący w drugiej połowie XVII wieku Guru Gobind Singh.
To on zdecydował, że po jego śmierci nie będzie następców, a rolę wiecznego nauczyciela sikhizmu pełnić będzie święta księga Sri Guru Granth Sahib. Liczy ona 1430 stron i zawsze jest umieszczona w centralnym miejscu w gurudwarach (sikhijskich świątyniach) otoczona czcią i wielkim szacunkiem.
Główne założenia i zasady sikhizmu:
- wiara w jedynego Boga, nazywanego Waheguru,
- codzienna modlitwa i medytacja,
- równość wszystkich ludzi i odrzucenie systemu kastowego,
- poszanowanie innych religii i świętych,
- sewa - bezinteresowna służba i działanie dla dobra innych.
Najważniejszym miejscem dla sikhizmu w Indiach jest oczywiście Złota Świątynia w Amritsar - pięknie położona na środku świętego zbiornika wodnego (amrit sarovar). Odwiedzają ją ludzie z całego świata. Dziennie jest to kilkadziesiąt tysięcy osób, a w trakcie świąt liczba ta dochodzi nawet do dwustu tysięcy.
Jak każda gurudwara, ta również jest symbolem jedności i tolerancji. Wszyscy są tu mile widziani, a we wspólnej kuchni mogą zjeść darmowy posiłek (langar).
Ciekawostka: tradycyjnie w sikhizmie przybiera się to samo nazwisko, u mężczyzn Singh - oznaczający lwa, u kobiet Kaur - oznaczający księżniczkę. Celem jest równość i odrzucenie kast widocznych w nazwiskach rodowych.
Sikhów można łatwo rozpoznać ze względu na ich charakterystyczne turbany. Oprócz nich, istnieją tak zwane "pięć K", czyli symbole i atrybuty sikhizmu rozpoczynające się od litery "k":
- kirpan - krótki sztylet lub szabla,
- kara - stalowa bransoletka,
- kesh - długie włosy, które nie są obcinane,
- kangha - drewniany grzebień,
- kaccha - krótkie spodnie noszone pod wierzchnim odzieniem.
Islam - echa minaretów w indyjskim krajobrazie
Islam dotarł do zachodnich Indii już w VII wieku n.e. dzięki arabskim kupcom. Jego wpływy wzrosły w XI wieku wraz muzułmańskimi podbojami północnych Indii. W 1206 roku powstał Sułtanat Delhijski i przez następne stulecia kolejne dynastie rządziły tymi ziemiami. Największy wpływ na rozprzestrzenienie się islamu mieli Mogołowie, którzy przejęli władzę w XVI wieku, powiększając imperium o tereny centralnych i południowych Indii.
Przez wieki islam wywarł ogromny wpływ na Indie. Szczyt potęgi politycznej i kulturalnej przypadł na okres dynastii mogolskiej. Rozkwitła architektura, a charakterystyczne łuki, kopuły i minarety meczetów stały się częścią indyjskiego pejzażu. Muzułmańscy władcy poprzez rolę mecenasów sztuki, przyczynili się także do rozwoju malarstwa miniaturowego, kaligrafii, muzyki oraz poezji.
Główne założenia islamu:
- świętą księgą jest Koran,
- wiara w Allaha, jako jedynego Boga i proroka Mahometa, jako jego wysłannika,
- modlitwa pięć razy dziennie,
- post w trakcie ramadanu,
- pielgrzymka do Mekki przynajmniej raz w życiu.
W spisie z 1941 roku, przed rozdziałem na Indie i Pakistan, wyznawców islamu było około 24%. Z kolei w spisie z 1951 roku było ich już tylko 10%, gdyż duża część wybrała życie w nowo powstałym Pakistanie.
Ciekawostka: Z prawie dwustu milionami muzułmanów, Indie plasują się na trzecim miejscu (za Indonezją i Pakistanem) jeśli chodzi o liczebność wyznawców islamu.
Islam w Indiach reprezentowany jest przez dwa główne odłamy, około 85% indyjskich muzułmanów to sunnici, a 15% to szyici. Warto zaznaczyć, że w Indiach dość dużą rolę odgrywa sufizm, łącząc mistycyzm z różnymi tradycjami duchowymi. Cechuje go ascetyzm, medytacja i muzyka. Będąc w Delhi warto odwiedzić mauzoleum Nizamuddin Dargah, by posłuchać tradycyjnej muzyki sufijskiej znanej jako qawwali.
Kluczowe miejsca w Indiach związane z islamem:
- Wielki Meczet w Delhi (Jama Masjid) - może pomieścić 25 tysięcy osób,
- Meczet Haji Ali Dargah w Mumbaju - położony na małej wysepce kilkaset metrów od wybrzeża,
- Tadź Mahal w Agrze - mauzoleum ku czci Mumtaz Mahal, żony Szahdżahana,
- Charminar w Hajdarabadzie - wizytówka miasta, pomnik i meczet z czterema minaretami,
- Meczet Cheraman w Kerali - najstarszy w Indiach, zbudowany w 629 roku.
Najważniejszymi świętami są Id al-Adha oraz Id al-Fitr, obchodzony na zakończenie świętego miesiąca postu - ramadanu. Indyjscy muzułmanie obchodzą też święta Aszura (dzień męczeństwa Husajna ibn Alego, obchodzony głównie przez szyitów) i Maulid (ku czci proroka Mahometa).
Chrześcijaństwo - od św. Tomasza do Matki Teresy
Obecność chrześcijaństwa w Indiach zaczęła się już w 52 roku n.e. wraz z przybyciem na tereny dzisiejszej Kerali św. Tomasza Apostoła. Prowadził tu misję ewangelizacyjną i zginął śmiercią męczeńską 3 lipca 72 roku w Madrasie (dzisiejszy Ćennaj).
W kolejnych wiekach za sprawą innych misjonarzy chrześcijaństwo utrzymywało swój przyczółek, a na popularności zyskało za sprawą kolonializmu. Portugalczycy, Francuzi i Brytyjczycy wprowadzili katolicyzm i protestantyzm, budując kościoły, szkoły i szpitale.
Dziś wspólnoty chrześcijańskie są nadal aktywne w dziedzinach edukacji, zdrowia i pomocy potrzebującym, a działalność Matki Teresy z Kalkuty jest tylko jednym z bardziej znanych przykładów.
Kluczowe miejsca w Indiach związane z chrześcijaństwem:
- Kościół św. Franciszka w Koczin,
- Katedra Sé w Goa,
- Bazylika Bom Jesus w Goa,
- Sanktuarium Matki Bożej z Velankanni - znane jako "Lourdes Wchodu",
- Bazylika św. Tomasza w Ćennaj.
Ciekawostka: Chrześcijanie stanowią tylko 2,3% populacji kraju, mimo to Boże Narodzenie jest dniem wolnym i świętem państwowym w całych Indiach.
Z 28 milionów chrześcijan w Indiach, około 37% stanowią katolicy, a pozostałą część protestanci i inne odłamy. Jeśli chodzi o liczbę wiernych, najwięcej zamieszkuje południowe stany Indii:
- w stanie Kerala 6 milionów chrześcijan,
- w Tamil Nadu 4,5 miliona,
- w ośmiu połnocno-wschodnich stanach Indii łącznie 7,5 miliona,
- w stanie Goa 360 tysięcy.
Pozostałe religie w Indiach
Bahaizm
Bahaizm jest jednym z najmłodszych monoteistycznych systemów wierzeń. Został założony w Persji w XIX wieku przez Bahá'u'lláha. Nauczał on, że jest obiecanym przez Boga posłańcem mającym przynieść ludzkości nowe objawienie. W Indiach ta stosunkowo nowa religia pojawiła się na początku XX wieku. Według spisu powszechnego z 2011 roku w kraju jest niecałe 5 tysięcy wyznawców, z kolei oficjalne źródła bahaizmu w Indiach mówią nawet o 2 milionach.
Nauczanie bahaizmu koncentruje się wokół idei, że wszystkie wielkie religie świata pochodzą od tego samego Boga i są swoją naturalną, historyczną kontynuacją. Jednym z głównych założeń tej wiary jest jedność ludzkości, poszanowanie wszystkich tradycji religijnych i dążenie do harmonijnego współistnienia.
Głównym symbolem tej religii w Indiach jest zbudowana w 1986 roku majestatyczna Świątynia Lotosu w Delhi. Wzniesiona w kształcie kwiatu lotosu i otwarta dla wszystkich, przyciąga dziennie średnio 10 tysięcy osób reprezentujących wielość kultur i religii.
Judaizm
Pierwsi żydowscy kupcy przybyli na subkontynent indyjski w okolicach I wieku p.n.e., zakładając społeczności na południu kraju w stanach Kerala i Goa. W XV wieku przybyli sefardyjscy Żydzi uciekając przed prześladowaniami w Hiszpanii i Portugalii, a w XVIII wieku Żydzi z Bagdadu.
Społeczność żydowska w Indiach nigdy nie była bardzo liczna, w szczycie było to około 20 tysięcy, a dzisiejsze szacunki mówią raptem o kilku tysiącach osób. Największe skupiska to:
- Koczin - dzielnica Jew Town gdzie znajduje się synagoga Paradesi,
- Mumbaj - w dzielnicy Mahalaxmi znajduje się historyczna dzielnica żydowska,
- Kalkuta - są tu trzy synagogi i cmentarz żydowski.
Warto zwrócić także uwagę na stan Himaćal Pradeś, gdzie w miejsach takich jak Manali, Dharamkot, czy Kasol (tzw. "mały Izrael"), spotkać można bardzo dużo młodych ludzi z Izraela, hebrajskie napisy i izraelskie jedzenie. Większość z nich przyjeżdża tu po obowiązkowej służbie wojskowej na kilka miesięcy, a część zostaje na stałe, zakładając biznesy związane głównie z turystyką.
Zaratustryzm
Zaratustryzm w Indiach, to głównie społeczność Parsów, którzy dotarli tu po raz pierwszy w VIII wieku uciekając z Persji przed islamskimi prześladowaniami. Początkowo osiedlali się w stanie Gudźarat, a następnie w Bombaju, gdzie dzięki swym umiejętnościom handlowym uzyskali spory wpływ na rozwój miasta i portu. W połowie XX wieku było ich w Indiach około 120 tysięcy, jednak dziś jest to już tylko 57 tysięcy.
Ta starożytna, monoteistyczna religia miała swoje początki pomiędzy XV a X w. p.n.e. na terenach dzisiejszego Iranu, gdzie założył ją prorok Zaratustra. Doznał on objawienia w wieku 30 lat i nauczał o jedynym stwórcy nazywanym Ahura Mazda. Kluczową rolę w rytuałach zaratustryjskich odgrywa ogień, najświętszy i najczystszy żywioł. W świątyniach znajduje się w centralnym punkcie i jest stale podtrzymywany przez kapłanów.
Jedną z bardziej kontrowersyjnych tradycji zaratustryzmu jest forma pochówku. Stosowany jest tzw. pogrzeb powietrzny. Ciało zmarłego umieszczane jest na szczycie kamiennych wież (nazywanych dakhma) i poddawane działaniu słońca oraz rozszarpywane przez sępy. Takie wieże są nadal używane w Mumbaju w dzielnicy Malabar Hill.
Choć ta nieduża społeczność odegrała ważną rolę gospodarczą i kulturalną, to jej ciągle malejąca liczba jest sporym wyzwaniem dla przetrwania tradycji Parsów w Indiach.
Ciekawostka: Jednym z bardziej znanych przedstawicieli społeczności Parsów jest Freddie Mercury (Farrokh Bulsara), którego rodzice pochodzili z Indii.
Sarnaizm i wierzenia plemienne
Sarnaizm to mniej znany element religijnego krajobrazu Indii. Odgrywa ważną rolę w życiu wielu społeczności plemiennych, zwłaszcza w stanach takich jak Jharkhand, Bihar, Orisa i Chhattisgarh. Wyznawcy sarnaizmu czczą duchy przodków oraz przyrodę, w szczególności święte lasy i gaje położone nieopodal ich wiosek. Obrzędy obejmują składanie ofiar z owoców i kwiatów, a istotną rolę odgrywają szamani.
W spisie powszechnym z 2011 roku blisko 5 milionów osób zadeklarowało sarnaizm jako swoją wiarę. Ze względu na swą liczebność, wyznawcy od wielu lat podnoszą głosy, by ich religia stanęła na równi z innymi mniejszymi wyznaniami w Indiach.
Ciekawostka: Droupadi Murmu pełniąca od 2022 roku rolę prezydenta Indii urodziła się w plemiennej wiosce Santalów w stanie Orisa i jest wyznawcą sarnaizmu.
Oprócz sarnaizmu istnieją także mniejsze plemienne religie, jak na przykład wierzenia Nagów, czy Gondów. Cechuje je animizm i kult bóstw związanych z naturą: słońcem, księżycem, górami, rzekami.
Dialog i konflikty między religiami w Indiach
Indie znane są na świecie z religijnej tolerancji, gdyż przez wieki różne religie koegzystowały obok siebie. Świątynie hinduskie stoją na jednej ulicy z meczetem, gurudwarą, czy kościołem. Obecny tu synkretyzm religijny sprawia, że niektórzy oddają cześć zarówno bóstwom hinduskim, jak i np. świętym sufickim.
Wiele świąt i rytuałów jest wspólnych dla różnych religii co sprzyja integracji i zrozumieniu. Diwali obchodzone jest zarówno przez wyznawców hinduizmu, dżinizmu, buddyzmu jak i sikhizmu. Podobnie święto Holi, łączy hindusów, sikhów i niektórych dżinistów.
Niestety, mimo ogólnej tolerancji, w Indiach dochodzi też do konfliktów na tle religijnym. Ich przyczyny bywają różne, od politycznych i ekonomicznych, przez historyczne animozje, po czyste niezrozumienie odmiennych praktyk religijnych. Napięcia potęgują też grupy ekstremistyczne, nawołujące do nienawiści.
Do smutnych wydarzeń w historii Indii należą:
- krwawe zamieszki religijne w trakcie podziału Indii w 1947 roku,
- pogrom Sikhów w 1984 roku w ramach odwetu za zabójstwo premier Indiry Gandhi,
- zburzenie meczetu Babri w mieście Ajodja w 1992 roku - główny punkt zapalny w konflikcie między muzułmanami i hindusami,
- zamieszki w Gudżaracie w 2002 roku.
Mimo to, Indie mają ogromny potencjał, by pokazać światu, że różne religie mogą w dzisiejszych czasach żyć obok siebie w pokoju. Aby to osiągnąć, konieczne jest budowanie wzajemnego zrozumienia, przekraczając granice wyznań i kultur.
Harmonia i tolerancja są możliwe, wymagają jednak ciągłego i świadomego zaangażowania od wszystkich stron oraz odrzucenia ekstremizmów. Czy to się uda? Odpowiedź na to pytanie leży w rękach dorastających pokoleń, które w spadku otrzymują bogate dziedzictwo tolerancji.
