W języku polskim (i nie tylko) terminy hindus, Indus i hinduista bywają mylone lub stosowane zamiennie. Brzmią one dosyć podobnie, a ich historia i znaczenie wzajemnie się przeplatają. Problem w tym, że w normie językowej oznaczają zupełnie coś innego. Zrozumienie tej różnicy to nie tylko kwestia poprawności językowej, ale także forma szacunku dla kultury i tożsamości ponad miliarda ludzi.
Skąd to językowe zamieszanie?
Ten językowy galimatias wynika przede wszystkim z poniższych powodów:
- potoczność vs. norma językowa – w codziennych rozmowach słyszymy „hindus” w znaczeniu obywatela Indii, choć słowniki podają, że poprawną formą jest słowo „Indus”;
- podobne brzmienie słów – hindus, hinduista i Indus różnią się właściwie jedną literą;
- historia języka – nazwy te powstały z tego samego źródła, nazwy rzeki Indus, po drodze zaś przeszły przez wiele innych języków (m. in. perski, grecki, łacinę), nabierając różnych znaczeń;
- religia a narodowość – Indie są krajem wielowyznaniowym, a hinduizm jest jedną z wielu religii tam obecnych. Łatwo więc o uproszczenie, które prowadzi do błędów.
Indus – kim właściwie jest?
„Indus” to, zgodnie z normą językową, mieszkaniec lub obywatel Indii. Forma żeńska: Induska, natomiast liczba mnoga: Indusi.
Przykład poprawny:
„Indusi świętowali wczoraj Dzień Niepodległości.”
(mowa tu o wszystkich obywatelach Indii, niezależnie od religii)
Błędny odpowiednik:
„Hindusi świętowali wczoraj Dzień Niepodległości.”
(bo nie każdy obywatel Indii jest hindusem)
Dlaczego mówi się, że Indus to archaizm? Niektórzy uważają słowo „Indus” za przestarzałe, bo w mowie codziennej częściej słychać „hindus”. Jednak słowniki (PWN, USJP) wciąż podają „Indus” jako obowiązujące w normie wzorcowej określenie dla mieszkańca Indii. Archaiczne jest raczej jego rzadkie użycie w potocznych rozmowach, a nie sama forma.
Hindus – wyznawca hinduizmu
„Hindus” to w pierwszym, podstawowym znaczeniu osoba wyznająca hinduizm. Może to być zarówno mieszkaniec Indii, jak i Nepalu, Bali, czy członek diaspory w Europie.
Przykład poprawny:
„Ten hindus modli się codziennie o wschodzie słońca.”
(mowa tutaj o praktykach religijnych)
Przykład błędny:
„Wszyscy hindusi w Indiach mówią po hindi.”
(nie wszyscy obywatele Indii to hindusi, a już na pewno nie wszyscy mówią w języku hindi – w Indiach jest kilkaset języków!)
Hinduista – brzmienie w stylu „encyklopedycznym”
„Hinduista” to pełny synonim „hindusa” w znaczeniu religijnym, czyli wyznawcy hinduizmu. Różnicę dostrzec można w stylistyce:
- „hindus” jest bardziej potoczny, powszechny;
- „hinduista” brzmi neutralnie, akademicko, jest chętniej używany w tekstach naukowych czy edukacyjnych.
Przykład:
„W Nepalu mieszka wielu hinduistów.”
(akcent na religię, nie obywatelstwo)
Hinduski czy indyjski – co mówić?
Przymiotnik indyjski odnosi się do wszystkiego, co związane z krajem Indie. Mamy więc indyjską kuchnię, indyjską gospodarkę czy indyjską muzykę filmową.
Przymiotnik hinduski dotyczy natomiast hinduizmu (religii), w związku z czym mówimy: hinduska świątynia (świątynia hinduistyczna), hinduskie obrzędy czy hinduski mnich.
Częsty błąd: „hinduska restauracja” – jeśli chodzi o miejsce serwujące potrawy z Indii. Lepiej i przede wszystkim poprawniej powiedzieć „indyjska restauracja”.
Skąd te słowa się wzięły?
Wszystkie trzy słowa: Indus, hindus i hinduista mają wspólnego przodka: nazwę rzeki Indus. Jak zatem wyglądała ich historia?
W sanskrycie rzeka ta określana była terminem „Sindhu”. Persowie, którzy mieli problem z wymawianiem „s” na początku wyrazu, zamienili je na „h”, w ten sposób powstało słowo „Hindu”. Grecy, przejmując nazwę od Persów, zapisali ją jako „Indos”. Z greki i łaciny powstały w językach europejskich formy: India, Indus, indianin. „Hindus” jako nazwa religijna utrwalił się pod wpływem brytyjskiego kolonializmu, gdzie w języku angielskim jasno rozróżniano: Indian – obywatel Indii i Hindu – wyznawca hinduizmu.
Przykłady w praktyce
Dla lepszego zobrazowania poprawnego sposobu użycia rzeczonych słów, sprawdźmy kilka przykładowych zdań.
„Narendra Modi jest Indusem i hindusem.” – obywatel Indii, wyznawca hinduizmu.
„Na Bali mieszkają hinduiści, ale nie są Indusami.” – wyznawcy hinduizmu w Indonezji.
„Ten Indus walczył w armii brytyjskiej.” – poprawne w kontekście historycznym.
„Poznałem Indusa, który jest sikhijskim muzykiem.” – obywatel Indii, wyznawca sikhizmu.
Złote zasady
Na koniec krótka ściągawka dla każdego:
- Indus – obywatel/mieszkaniec Indii (niezależnie od religii).
- hindus / hinduista – wyznawca hinduizmu (niezależnie od obywatelstwa).
- indyjski – przymiotnik geograficzny/narodowy.
- hinduski – przymiotnik religijny.
Łatwo zapamiętać: Każdy hindus jest Indusem, ale nie każdy Indus jest hindusem.
