Relacja między guru a uczniem w duchowych tradycjach Indii to nie tylko zwykłe przekazywanie wiedzy — to głęboka i często wieloletnia więź, która oparta jest na zaufaniu, oddaniu i duchowym przewodnictwu.
Guru przez wieki nosił miano duchowego przewodnika — był on kimś znacznie więcej niż tylko nauczycielem. Jego zadaniem było przewodnictwo na ścieżce wyzwolenia, głoszenie prawdy oraz wskazanie swojemu uczniowi właściwej duchowej drogi, jaką ma podążać. Ta relacja bywała dla ucznia początkiem duchowej transformacji i radykalnej zmiany swojego życia.
Kim jest guru? Co to znaczy być guru?
Słowo guru pochodzi z sanskrytu i składa się z dwóch rdzeni gu (ciemność) oraz rū oznaczającego światło. Zatem guru to nie tylko nauczyciel, ale też ten, który rozjaśnia ciemność, innymi słowy oświeca.
Rola owego duchowego nauczyciela, między innymi w klasycznych tekstach hinduizmu, takich jak Bhagawadgita czy Upaniszady, jest szczególnie ważna. Guru jawi się tam jako niezbędny element na drodze do samopoznania i odkrycia siebie jako Jaźni (Atman). Człowiek ten przeszedł już swoją własną drogę wewnętrznej realizacji i jest w stanie poprowadzić swojego ucznia na drogę oświecenia.
W buddyzmie, w tantryckim odłamie wadżrajana, guru odgrywa centralną rolę w nauczaniu i bywa uważany za przejaw oświeconej mądrości. W tybetańskiej wersji wadżrajany miano duchowego nauczyciela określa się jako Lama, który także prowadzi ucznia, nauczając go między innymi mistycznych rytuałów i świętych mantr.
Misją guru jest nie tylko przekazywanie tradycji i wiedzy — to także inicjacja i życiowa transformacja wspomagana przez osobę, która budzi w uczniu ogień ciekawości i nowego spojrzenia na otaczający go świat.
Mistrz i Uczeń — inspirujące historie na przestrzeni wieków
Relacja guru-uczeń (guru-sziszja) ma za sobą długą historię — to opowieści, mity o wydarzeniach, które kształtowały duchowe tradycje na subkontynencie indyjskim. Wiele z tych historii ma jedną wspólną cechę — przedstawienie więzi, która ukazywała się w przeróżny sposób oraz objaśniała różnorodność natury ludzkiej.
Początki tej niezwykłej relacji sięgają czasów starożytnych, gdzie już w Wedach (najstarszych tekstach hinduizmu) idea głoszenia wiedzy była istotna dla kontynuacji tradycji i prawd objawianych przez uczonych. Przez wieki nauki były przekazywane wyłącznie ustnie. Uczeń powtarzał usłyszane słowa swojego guru, a następnie po inicjacji i latach doświadczenia, miał szansę przekazywać swą wiedzę dalej. Uczniami według konserwatywnego hinduizmu mogli być tylko ci, którzy należeli do wysoko postawionych klas społecznych. Z czasem jednak zmieniło się to, a poprzez rozwój i tworzenie się nowych odłamów religijnych, praktycznie każdy mógł zdobywać wiedzę od mistrzów duchowych.
Podejście mistrza do ucznia znajduje swoje liczne przykłady także w innych tekstach indyjskich, między innymi w Mahabharacie czy w Ramajanie. Przykładowo postawa Kryszny wobec swojego oddanego przyjaciela Ardźuny lub bohaterskiego Ramy względem lojalnego Hanumana, ma na celu ukazanie bezwzględnego zaufania i pełnego oddania ucznia do mistrza. We wcześniej wspomnianych Upaniszadach, możemy znaleźć nie tylko męskich guru, lecz także ich żeńskie odpowiedniczki, które nauczały nawet indyjskich władców.
Guru występuje także jako jeden z bogów — Bryhaspati, który jako bóg planety Jowisz, został nauczycielem indyjskich dewów i dewi (bogów i bogiń), darzący ich swą mądrością i przewodnictwem.
Adi Śankaraczarja żyjący w VIII wieku, był jednym z najważniejszych postaci filozofii Advaita Vedanta — nauki o niedualistycznej naturze świata. Pomimo swego krótkiego życia, zdołał założyć klasztory (matha) i przyciągnąć wielu poszukujących wiedzy uczniów. Jego relacje z czterema uczniami (Padmapada, Totaka, Hastamalaka i Sureszwara) charakteryzowały się głębokim szacunkiem, oddaniem i chęcią poznania rzeczywistości. Dzięki wierności i gotowości do kontynuacji poznanej wiedzy przez jego uczniów filozofia Śankaraczarji rozprzestrzeniła się na całe Indie i poza nimi, dając świadectwo, jak bardzo ważne jest nawiązywanie wiernych relacji ucznia z guru.
Postać Swami Wiwekanandy jest wielu bardzo dobrze znana. To indyjski promotor jedności religijnej z XIX wieku, który zasłynął z przemówienia na konferencji w Parlamencie Religii Świata w Chicago w 1893 roku. Jednak jego nauki nie wzięły się znikąd. Wiwekananda miał swojego guru — Ramakrysznę, który był dla młodego intelektualisty swego rodzaju duchowym ideałem. Młodzieniec początkowo sceptyczny wobec nauk Ramakryszny, z czasem jednak stał się jednym z bardziej oddanych uczniów. Po śmierci guru, Wiwekananda zaczął głosić nauki swego mistrza, szerząc idee, które stały się fundamentem wielu zachodnich konceptów, inspirowanych indyjską duchowością.
Guru w Sikhizmie może być… księgą?
Słowo guru w sikhizmie, czyli religii powstałej na przełomie XV i XVI wieku w stanie Pendżab, posiada naprawdę szczególne znaczenie. Duchowy nauczyciel nie tylko uczy tradycji i filozofii sikhizmu — jest on swego rodzaju boskim przekaźnikiem światła oraz prawdy, który ma zaprowadzić wiernych ku wyzwoleniu (mukti). Nauczanie zapoczątkował założyciel sikhizmu — Guru Nanak, który po swym duchowym doświadczeniu, zaczął głosić idee takie jak np. wiara w jednego Boga (Ik Onkar), równość dla każdego oraz całkowite odrzucenie systemu kastowego.
Nauki Nanaka kontynuowane były przez dziewięciu guru, którzy przekazywali swym uczniom objawioną wiedzę, która coraz bardziej rozprzestrzeniała się szczególnie na północy Indii. Ostatni z nich Guru Gobind Singh, zakończył tradycje guru jako ludzi i w roku 1708 przekazał ten duchowy immunitet świętej księdze – Guru Granth Sahib. Od tamtej chwili księga ta stała się wiecznym i niezmiennym guru dla wyznawców sikhizmu, a jej treść zawiera nie tylko nauki sikhijskich mistrzów, ale także poezję muzułmańskich sufich czy hinduistycznych bhaktów.
Do dzisiaj w każdej świątyni sikhijskiej (gurudwara), księga ta jest traktowana z najwyższą czcią, a gdy jest się w jej obecności, wymagane jest zachowanie szacunku i przestrzeganie określonych rytuałów. Kapłan wraz z wyznawcami uczestniczy w symbolicznym przekazywaniu wiedzy poprzez czytanie, śpiewanie i kontemplację, co jest dowodem na nieprzerwany proces pobierania świętych nauk, nawet gdy guru nie jest już człowiekiem z krwi i kości.
Znaczenie guru dzisiaj
Współczesny świat kwestionujący istnienie boskości i prezentujący ateistyczne idee, nadal jednak nie porzucił pojęć religijnych oraz chęci posiadania duchowych mistrzów. W erze globalizacji filozofii Wschodu i rozwoju osobistego guru przybiera nowe, odbiegające od tradycji i zaskakujące oblicza.
W duchowości New Age — ruchu powstałego w latach 60-tych, guru to już nie tylko tradycyjny nauczyciel posiadający lata doświadczenia i znajomości tradycji. Duchowym mistrzem może stać się samozwańczy coach, lider w określonej duchowej grupie czy nawet internetowy influencer. Relacje z uczniami pełne oddania i praktyki, zaczęły przeradzać się w medialny biznes, gdzie nawet sam guru nie zna swych uczniów, którzy kryją się np. za nickami na platformach internetowych.
Na zachodzie, jeszcze przed globalną cyfryzacją, mianem przewodnika i nauczyciela w wielu kręgach religijnych i nie tylko, określano indyjskich duchownych przybyłych z miejsca, gdzie narodziła się właśnie tradycja guru-sziszja. Była to istna rewolucja duchowa dla wielu Amerykanów i Europejczyków, która nadal kontynuowana jest na wielu płaszczyznach, między innymi we wspomnianym już internecie oraz na festiwalach czy duchowych szkoleniach.
Wątpliwości budzi jednak podejście do współczesnej wersji zrozumienia roli guru oraz jego relacji z uczniami. W wielu przypadkach mistrz duchowy to już nie przewodnik dla ludzi poszukujących wiedzy i doświadczenia — to marka, produkt, który reklamuje się, aby przede wszystkim wzbogacić się na innych, zamiast merytorycznie przekazać swoje nauki. Jednak pomimo zmieniającego się świata, tradycja trwa. Na całym świecie guru z różnych wyznań potrafią utworzyć relacje pełne zaufania i oddania i nadal pozostają wierni temu, co nauczane było tysiące lat temu.
Podsumowanie
Świat duchowy ewoluuje — to wręcz naturalna kolej rzeczy. Jednakże w tej ewolucji guru i uczeń pozostają żywi, bez względu na formę czy rodzaj przekazu wiedzy, która pragnie zostać odkryta.
