Lavani to jeden z najbardziej energetycznych i zmysłowych ludowych tańców Indii. Wywodzi się z Maharasztry, stanu położonego na zachodnim wybrzeżu kraju, znanego m.in. z miasta Mumbaj, Bollywoodu i aromatycznych dań kuchni marackiej.
Dla wielu Indusów lavani to żywa opowieść o historii, emocjach i obyczajach regionu. Jednocześnie to taniec, który do dziś rozpala spory i budzi skrajne emocje.
Początki pięknego tańca w cieniu wojny
Początki lavani sięgają XVII–XVIII wieku, czasów potężnych władców Marathów. Nazwa pochodzi od marackiego słowa lavanya oznaczającego „piękno”. Taniec wykonywano w obozach wojskowych, aby podnieść morale żołnierzy w czasie wojen. Pieśni lavani były pełne metafor, historii i komentarzy społecznych – bawiły, inspirowały, a czasem krytykowały władców lub obyczaje.
Z biegiem lat lavani przestało być wyłącznie elementem życia wojskowego i zaczęło funkcjonować jako pełnoprawna forma sztuki scenicznej, łącząc taniec, śpiew i teatr. Od tego czasu nieprzerwanie zachwyca publiczność, rozprzestrzeniając się po całym kraju, a szczególnie zyskując popularność w sąsiednich regionach Madhya Pradesh, Gudźaratu oraz wzdłuż wybrzeża Konkan.
Charakterystyka tańca Lavani
Lavani to przede wszystkim żywioł i bezpośredni kontakt z widownią. Tancerki poruszają się w rytm bębnów dholki, wykonując energiczne kroki, szybkie obroty i sugestywne ruchy bioder. Bardzo ważne są gesty rąk (mudry) oraz mimika, bo taniec opowiada historię.
Lavani porusza szerokie spektrum tematów – od miłości, flirtu i zmysłowości, przez humor i satyrę społeczną, po komentarze polityczne i refleksje duchowe. W pieśniach pojawiają się zarówno historie codzienne, jak i obrazy życia na wsi, sceny z festiwali czy opowieści o bohaterach. Styl jest odważny, ale nie wulgarny – jego celem jest wyrażenie emocji, a nie ich tanie eksponowanie. W tradycyjnej formie lavani mocno akcentuje zmysłowość jako element ludowej estetyki i siły kobiecości.
Taniec ten dzieli się na różne rodzaje. Pierwszy główny podział:
- Shringari Lavani – najbardziej znana odmiana, która celebruje miłość, romans i zmysłowość poprzez zalotne ruchy i teksty;
- Nirguni Lavani – odmiana ta z kolei skupia się na treściach duchowych, porusza tematykę religijną, moralną i refleksyjną.
Lavani można też podzielić na:
- Fadachi Lavani – teatralne przedstawienie sceniczne kierowane do szerokiej publiczności;
- Baithakichi Lavani – półsiedzący, symboliczny występ przeznaczony dla kameralnych, zamkniętych audiencji.
Strój jako ważny element tańca lavani
Nieodłącznym elementem lavani jest nauvari sari – dziewięciojardowe sari zakładane w specjalny sposób, umożliwiające swobodny taniec. W przeciwieństwie do codziennego wiązania sari, w lavani tkanina jest podciągnięta między nogami i przewiązana w talii, co przypomina trochę spodnie dhoti.
Strój uzupełnia tradycyjna biżuteria – kolczyki jhumka, naszyjnik thushi, bransolety patlya i toda oraz ozdoba na nos nath. Dookoła koka wplata się kwiaty jaśminu. Tancerki podkreślają swoją urodę intensywnym makijażem, szczególnie eksponując oczy. Czoło zdobi czerwone bindi, często w stylu chandrakor, czyli w kształcie półksiężyca.
Artystki zazwyczaj tańczą boso, co podkreśla kontakt z podłożem i ułatwia dynamiczne ruchy. Podobnie jak w tańcach klasycznych, strój dopełniają ghungroo – rzędy dzwonków zaplatane wokół kostek, których dźwięk rytmicznie akcentuje kroki.
Muzyka, rytm i narracja w tańcu lavani
Sercem lavani jest dholki – dwustronny bęben trzymany poziomo na kolanach lub zawieszony na pasku. To właśnie jego puls nadaje tempo całemu występowi – od powolnego, uwodzicielskiego początku po coraz szybsze, niemal transowe zakończenie. Towarzyszą mu czasem harmonium, cymbałki manjira czy instrumenty strunowe.
W tradycyjnych występach lavani, szczególnie w formie Fadachi Lavani związanej z ludowym teatrem Tamasha, muzycy, ale także i aktorzy (mężczyźni) są integralną częścią występu. Często śpiewają refreny pieśni (głównie proste, łatwe do zapamiętania) wzmacniając dialog między sceną a publicznością, która nierzadko włącza się w śpiew. Częścią przedstawienia może być też sutradhar – narrator lub partner sceniczny tancerki, prowadzący zabawne wymiany zdań lub uzupełniający historię.
Kontrowersje historyczne i współczesne
W przeszłości taniec ten wykonywały często kobiety z niższych kast lub z grup społecznych stojących poza tradycyjnym systemem kastowym, w tym tancerki utożsamiane z kurtyzanami. Ich występy, pełne energii i zmysłowości, przyciągały zarówno wiejską publiczność, jak i żołnierzy, ale równocześnie narażały na stygmatyzację.
Popularne marackie przysłowie mówi: Lavani va bai chya nadane Peshwa budalee – „panowanie Peszwów upadło z powodu lavani i kobiet” (Peszwowie, czyli premierzy Imperium Marathów). Przypisywanie upadku władzy tańcowi i kobietom mówi wiele o jego znaczeniu na dworze, ale także o lęku przed kobiecym wyrażaniem pragnień.
W czasach kolonialnych Brytyjczycy traktowali lavani jako rozrywkę „niższego sortu” i moralnie wątpliwą, co dodatkowo utrwalało stereotypy. Zdarzało się też, że pieśni – często ostro żartobliwe lub flirtujące – były odbierane jako zbyt odważne, szczególnie w konserwatywnych społecznościach.
Współcześnie kontrowersje dotyczą głównie sposobu prezentowania lavani w mediach i filmach. Krytycy zwracają uwagę, że w filmach i teledyskach piosenki lavani bywają przesadnie seksualizowane – akcentuje się ciało tancerki, a nie kunszt ruchu i poetycką treść. Część widzów kojarzy więc lavani jedynie jako „taniec uwodzenia”, pomijając jego bogatą warstwę historyczną i artystyczną.
Niektóre tancerki i działacze kulturalni podkreślają, że wciąż istnieje uprzedzenie wobec kobiet tańczących lavani. Państwowe wsparcie i patronat artystyczny częściej otrzymują bardziej „wyrafinowane” wersje występów, podczas gdy organiczna, wiejska forma jest marginalizowana – ograniczona do małych scen, wykonywana przez kobiety z kast uciskanych, którym rzadko zapewnia się godne wynagrodzenie. Dla nich publiczne występy bywają źródłem dumy, ale i powodem do konfrontacji z konserwatywną opinią otoczenia.
Podsumowanie
Lavani to taniec, który łączy w sobie historię, poezję, muzykę i kobiecą ekspresję. Powstał w cieniu bitewnych namiotów, by dodawać odwagi żołnierzom, a z czasem stał się pulsującym sercem sceny ludowej Maharasztry.
Jest zarazem widowiskiem pełnym życia i narzędziem przekazu – od zmysłowych historii miłosnych, przez humor i satyrę, po głębokie refleksje duchowe. Choć otacza go aura kontrowersji, lavani nieustannie inspiruje i przyciąga – przypominając, że taniec w Indiach jest nie tylko formą rozrywki, ale też niezwykle ważnym głosem kultury.
