Pod tą jakże dla nas obco brzmiącą nazwą, kryje się jedna z najważniejszych sanskar, czyli sakramentów, które przyjmuje praktykujący wyznawca hinduizmu. Jest to ceremonia inicjacji, podczas której człowiek zostaje rytualnie przyjęty do wspólnoty i społeczności wiernych, zwanej w hinduizmie Sampradaja.
Można śmiało powiedzieć, że właśnie od tego momentu ktoś staje się w pełni wyznawcą którejś ze ścieżek Sanathana Dharmy nazywanej w Europie hinduizmem. Porównując ceremonię dikszy do rytuałów, które znamy w Polsce, ma ona takie znaczenie jak dla katolika chrzest i komunia.
Niewątpliwie inicjacja religijna jest kluczowym elementem życia religijnego każdego człowieka. Czym w takim razie jest Diksza? I dlaczego obok Wiwaha Sanskary (ceremonii zaślubin) jest drugim najważniejszym rytem? (dla wielu wiernych pierwszym)
Znaczenie słowa „Diksza”
Samo słowo Diksza często tłumaczone jest jako ryt inicjacyjny, ryt przejścia. Jednak takie tłumaczenie nie oddaje pełni znaczenia tego słowa. By lepiej zrozumieć symbolikę i głębię Dikśy warto zajrzeć do tekstu z Wisznu Jamali (Visnu-yamala), który opisuje ten sakrament (sanskara).
Proces, który obdarza wiedzą duchową (diwjam dżńanam) i który niszczy grzech (papa), nasienie grzechu i ignorancji, jest zwany dikszą. Jest tak nazywany przez osoby które ujrzały Prawdę.
Wisznu Jamala (Tantra)
Diksza jest zatem tym, co zmienia wewnętrznie człowieka, jego duszę. Prowadzi ona do przemiany i transformacji jednostki ku dobroci i jest bezpośrednio związana z takimi elementami wiary hinduisty jak Reinkarnacja, Karma, Sansara czy Moksza. Diksza uwypukla także indywidualny wymiar praktyki w zbiorowym (społecznym) hinduizmie.
Trzecie narodziny człowieka
Ryt Dikszy to swoiste Nowe Narodziny i właśnie w ten sposób jest postrzegany przez wyznawcę. Dlatego w Wedach (świętych pismach hinduizmu) diksza jest nazywana trzecimi narodzinami człowieka.
Można zadać pytanie: „Jakie w takim razie są pierwsze i drugie narodziny?”. Odpowiedzi udziela nam tradycja i teksty m. in. Manu Sanhita. Zgodnie z nimi przyjmuje się, że pierwszymi narodzinami są narodziny z Ojca i Matki. Drugimi jest otrzymanie świętej nici wraz z możliwością studiowania Wed tzw. Yajnopavita Sanskara. Za trzecie uznaje się właśnie ceremonię Dikśy udzielaną przez Guru (nauczyciela).
Tradycja religijna Indii kładzie ogromny nacisk na pobieranie nauk u przewodnika zwanego Guru / Gurvi. Jest ono uznawane za konieczność dla osoby chcącej uzyskać wyzwolenie (moksza) z sansary, czyli cyklu narodzin i śmierci. Dlatego też ten ryt inicjacyjny jest bardzo szanowany.
Ciekawostką jest to, że występuje on również w innych religiach subkontynentu Indyjskiego: m. in. w dżinizmie, buddyzmie i niektórych szkołach islamu.
Jakie są rodzaje Dikszy?
Wyodrębnia się kilka typów i sposobów udzielenia / otrzymania dikszy. W zależności od tradycji, Guru i warunków wpływających na wykonanie (np. kraju), może ona przybrać formy od bardzo prostych procedur trwających kilkanaście minut, do skomplikowanych trwających kilka godzin, a nawet dni.
Warto je podzielić na dwa zasadnicze typy:
- pierwszy – częściej stosowany – zwany Diksza i obejmujący otrzymanie mantr do praktyki oraz nowego imienia od Guru / Gurvi
- drugi zwany Śaktipat – rzadziej stosowany w ortodoksyjnych, starszych szkołach, ale też często pomijany; zdarza się, że jest przyjmowany jako uzupełnienie rytu głównego Dikszy
Śaktipat – przekaz mocy duchowej
Śaktipat (pat – dawać; śakti – moc, energia) tłumaczymy jako przekaz duchowej energii z Guru do Ucznia. Ten ryt stosowany jest zazwyczaj w praktykach Kundalini Jogi i Tantrach. Można tu zaobserwować następujące, bardziej mistyczne formy inicjacyjne:
- Drig diksza – polegająca na spojrzeniu przez Guru lub Boga / Bóstwo na osobę przyjmującą sakrament. Ściśle z tą koncepcją związana jest darśana (akt oglądania i kontemplacji nad świętym wizerunkiem Guru, Murti itd.)
- Sparsza diksza – inaczej dotknięcie ucznia przez Boga, czy przewodnika duchowego (Sadhu/Sadhvi).
- Swapna diksza – która następuje podczas snu, gdy osoba udzielająca inicjacji objawia się we śnie inicjowanego.
Istnieje wiele innych rodzajów diksz tego typu, będących wariantami tych trzech wyżej wymienionych.
Przebieg drig dikszy i częściowo sparsza dikszy (rytów poprzez spojrzenie i dotyk) można sobie wyobrazić na podstawie historii z Bhagawata Purany:
W zamierzchłych czasach, dwaj wielcy Dewowie ( synowie skarbnika Dewów – Kubery) imionami Nalakuwera i Manigriwa wtargnęli do ogrodu znajdującego się na górze Kajlas. Ogrodu będącego siedzibą Pana Sziwy i Bogini Parwati. Było znane, że Skarbnik Bogów ( Kubera) jest czcicielem Pana Mahadewy (Sziwy). Synowie Kubery – pod wpływem alkoholu – weszli nago do wód jeziora znajdującego się w boskim ogrodzie.
Akurat zdarzyło się, że w tym czasie przechadzał się tamtędy wielki mędrzec – Narada Muni. Bracia – będąc odurzonymi – niezwrócili uwagi na wędrowca i dalej pływali nago. (przypis: Według tradycji nie zakrycie się przed innymi jest przyjmowane za zniewagę tej osoby. Podobnie jak uderzenie kogoś butem czy dotknięcie stopą). Zlekceważyli przybycie świętego mędrca. Narada – przepełniony współczuciem i chęcią naprowadzenia ich na prawą ścieżkę dharmy rzucił na nich klątwę. Rzekł: ”Przez następne sto lat niebiańskich staniecie się drzewami. Jednak zachowacie pamieć tego życia i spotkania ze mną”.
Bracia – ze złożonymi dłońmi – błagali o przebaczenie, wiedzieli że klątwy nie da się odwołać. Po tym jak mędrzec zobaczył ich skruchę, dodał : ”Obiecuję wam, że po pewnym czasie spojrzy na was Bóg Gopala. A wtedy to powrócicie do postaci bogów”. Gdy upłynęło sto niebiańskich lat, raczkujący Gopal (Kryszna) pojawił się w miejscu gdzie rosły drzewa. Przechodząc między nimi przewrócił je i tym sposobem Nalakuwera i Manigriwa odzyskali wyzwolenie z postaci drzew”
Przykładem sparsza dikszy udzielonej tylko przez dotyk jest krążąca we Wryndawanie opowiesc o Srimati Radharani, która objawiła się pewnemu świętemu. Bogini za pomocą bransolety namalowała na jego czole święty symbol – tilak. Nadała również jemu nowe imię – Śjamananda i udzeliła nauk odnośnie praktyk medytacyjnych.
Natomiast swapna diksza tradycyjnie możliwa była tylko u osób będących sannjasi czyli ascetami. Asceci posiadając już dikszę za pomocą mantry, traktowali ten typ rytu raczej jako pogłębienie tej pierwszej ceremoni.
Inicjacje za pomocą mantry
W tradycji Gaudija Wisznuizmu ryt nazywany jest panća sanskara (pięć sakramentów) ze względu na otrzymanie podczas ceremonii pięciu symboli. Owe symbole to Tapa, Pundra, Nama, Mantra, oraz Jaga.
1) Tapa
Oznacza malowanie pigmentem, czy też raczej odbijanie pieczęci na ciele jako aktu wiary. Zawierają imiona Bóstw do których inicjowany się modli. W tradycji Ramanudżyckiej wypala się je na stałe rozgrzanymi metalowymi pieczęciami. Symbolizuje to wewnętrzne oczyszczenie serca i odrzucenie świata pełnego cierpienia.
2) Urdhwa-pundra
To naznaczanie ciała symbolem Tilaka. Każda tradycja posiada odrębny symbol, który maluje się na czole i w różnych częściach ciała.Wisznuici Gaudija uważają, że ciało oznaczone symbolem urdhwa pundra jest świątynią Wisznu. Sam znak przybiera różne warianty i ma wiele znaczeń (tematyka na osobną publikację).
3) Naama – czyli imię
Jest to zmiana dotychczasowego imienia na imię religijne, związane ze świętym lub Bóstwem, które się czci. Nadaje je Guru. Imię to ma wiązać umysł ucznia z przestrzenią duchową oraz wesprzeć w pamiętaniu Bóstwa.
4) Mantra
To inaczej zbiór mantr (świętych formuł) przeznaczonych do indywidualnej, prywatnej praktyki medytacyjnej. Guru szepcze święte słowa do ucha ucznia, a ten powtarza je słowo po słowie. Panuje przekonanie, że nie powinno się zdradzać diksza-mantr postronnym osobom. Mantry te są recytowane w myślach trzy razy dziennie. Sekretna Mantra ma za zadanie wspierać medytację nad główną mantrą zwaną Maha Mantrą. Mantra ta będąca filarem praktyki wyznawcy jest recytowana codziennie i odliczana za pomocą sznura korali modlitwenych zwanych malą.
5) Jaga
Oznacza zezwolenie na wykonywanie czczenia Sri Murti (wizerunków Bóstw), czy Śalagram Śila przedstawiających Sri Wisznu. Mawia się, że podczas czczenia wizerunku wierny w pełni zatapia swe zmysły w praktykę jogiczną zwaną bhakti.
Jak przebiega taka ceremonia? Co zrobić, gdy zostaniemy zaproszeni na dikszę?
Ceremonia tradycyjnie jest przeprowadzana przez Guru i może odbywać się w Mandirze, czyli świątyni hinduistycznej. Ma podniosły i uroczysty charakter. Miejsce ceremonii tzw. mandapa jest zazwyczaj ozdobione kwiatami, flagami i kolorowymi wzorami malowanymi na ziemi. Najczęściej przygotowane jest miejsce na podwyższeniu dla Guru i dla osoby inicjowanej.
Jest też dedykowane miejsce (ołtarz) na ofiarę świętego ognia zwaną Jadżna. Ceremonię ognia ofiarnego może przeprowadzić Guru/Gurvi albo kapłan/kapłanka. Oczywiście jest też miejsce dla zaproszonych gości. Osoba przyjmująca dikśe bierze rytualną kąpiel, często goli włosy, pości do czasu zakończenia rytuału, zakłada nowe ubranie, otrzymuje girlandę z kwiatów.
Podczas ceremonii śpiewane są pieśni, po czym następuje przemowa Guru na temat celu i znaczenia rytuału. Głównym punktem dikszy jest złożenie ślubu (przyrzeczenia inicjacyjnego obejmującego przestrzeganie wskazań moralnych np: dieta wegetariańska, porzucenie używek, czy wstrzemięźliwości seksualnej). Przysięga jest składana przed Guru. Nadaje On/Ona nowe imię i wręcza Uczniowi korale modlitewne.
Po ich otrzymaniu następuje rozniecenie świętego Ognia wraz ze złożeniem oblacji z masła klarowanego, ryżu i owoców. Jest to symbol porzucenia grzesznych czynów i rozpoczęcie nowego życia przez inicjowanego. Może tez odbyć się procesja dookoła ognia i zbieranie dakśn, czyli ofiary dla Guru. Inicjowana osoba trzymając szal, chustę czy dłonie złożone razem, podchodzi do gości i prosi o jałmużnę. Oznacza ona oddania się tradycji i służy wzbudzeniu wewnętrznej pokory. Po wręczeniu darów nauczycielowi następuje przerwanie postu i spożycie odświętnego posiłku wraz gośćmi.
Gdy zostaniemy zaproszeni na taką ceremonię warto pamiętać: w miejscach kultu i w domach ściąga się obuwie i skarpetki. Lepiej nie zabierać ze sobą takich rzeczy jak papierosy, alkohol, czy wyrobów ze skóry. Warto natomiast pamiętać o owocach, kwiatach, drobnych na jałmużnę, kadzidłach. Mile widziane może również być podarowanie kwiatów czy drobnego upominku dla Guru.
Podsumowując, Diksza jest bardzo ważną ceremonią w życiu hinduisty i warto skorzystać z zaproszenia na takową.
Hari Om Tat Sat.
