Jedno z najstarszych dzieł na świecie dotyczących tańca, muzyki i dramatu. Liczy około 6000 wersów i 35-37 rozdziałów w zależności od podziału tekstowego. Kompendium wiedzy o sztuce indyjskiej, ale zawiera także istotne informacje stanowiące punkt wyjścia dla sztuk performatywnych na całym świecie. To niezwykłe dzieło nazywane często piątą Wedą, czyli Natjaśastra.
Zacznijmy od początku…
Bóg-stwórca, Brahma, został poproszony przez innych bogów, aby stworzyć dla nich, ale też dla ludzi, jakąś rozrywkę. Brahma, po głębszej medytacji połączył cztery najważniejsze elementy z Wed (indyjskich ksiąg) – recytację (pathya) z Rygwedy, muzykę/śpiew (saman) z Samawedy, gest (abhinaya) z Jadźurwedy i smak estetyczny (rasa) z Atharwawedy. Tak powstała Natjaweda, czyli Natjaśastra – traktat o sztuce dramatycznej i teatralnej. Natjaśastra została spisana w sanskrycie przez natchnionego przez Brahmę wieszcza i mędrca Bharatę Muni. Na polecenie Brahmy, miał przekazywać ją dalej. Wystawił on też wraz ze swoimi synami i niebiańskimi nimfami (apsarami) pierwszą sztukę przed bogiem Śiwą, którego jedna z form to boski tancerz Nataradźa.
Co znajdziemy w piątej Wedzie
Spisanie Natjaśastry (bądź też Natya Shastry) datuje się między 500 rokiem n.e., a 500 rokiem p.n.e. i jest jednym z najstarszych dzieł kulturowych na świecie. Składa się z około 6000 wersów i 35-37 rozdziałów w zależności od podziału tekstowego. Nazwa pochodzi od słów shastra, czyli „nauka” i natya – „teatr” / „dramat”, jednak w Indiach teatr/dramat jest ściśle powiązany z tańcem, stąd też tancerz i aktor to właściwie jedna osoba.
Według dr Bożeny Śliwczyńskiej „Traktat zajmuje się zjawiskiem teatru w całej jego złożoności i różnorodności. Zawiera wskazówki dotyczące wyboru miejsca prezentacji teatralnych tudzież konstrukcji budynku teatralnego i sceny, jak również licznych rytuałów towarzyszących temu przedsięwzięciu, a także zalecenia odnoszące się do struktury samego przedstawienia, przede wszystkim preliminaria mające zapewnić jego pomyślność”. Susan Schwarz określiła tematykę Natjaśastry jako „po części podręcznik teatralny, po części filozofia estetyki, po części mitologia, po części teologia”.
Poniżej znajdziecie tematy według rozdziałów, co pozwoli na lepsze zobrazowanie czego dotyczy dzieło:
1) Geneza dramatu
2) Charakterystyka teatru
3) Puja – ceremonia konsekracji sceny
4) Techniki tańca Tandava
5) Przygotowanie sztuki
6) Teoria rasy
7) Teoria bhavy
8) Abhinaya (sztuka ekspresji)
9) Gesty rąk
10) Ruchy ciała
11) Podstawowe kroki i postawy z bronią (Cari movements)
12) Łączenie ruchów cari (Mandala movements)
13) Chód sceniczny
14) Lokalne zwyczaje teatralne
15) Zasady prozodii
16) Przykłady metrum (chandas)
17) Atrybuty poezji i figur retorycznych
18) Recytacja prakrycka
19) Sposoby adresowania i intonacji
20) Podział sztuki na dziesięć klas
21) Pięć segmentów fabuły
22) Style, pochodzenie i powstawanie dramatów
23) Kostiumy i makijaż
24) Teatr kobiecy
25) Relacje z kurtyzanami
26) Fizyczne opisy sytuacji (citrābhinaya)
27) Pomyślność w występie
28) Muzyka instrumentalna
29) Instrumenty strunowe
30) Instrumenty dęte
31) Teoria muzyki, rytmy i schematy metryczne
32) Pieśni Dhruvā
33) Instrumenty perkusyjne
34) Rodzaje postaci w sztuce
35) Podział ról w sztuce
36) Zejście dramatu na Ziemię.
Jedna z najistotniejszych teorii
Według Natjaśastry rozrywka jest efektem, a nie celem sztuki. Sztuki performatywne w Natjaśastrze, jak stwierdza Abhinavagupta, tymczasowo zatrzymują człowieka w jego zwykłym świecie i przenoszą go do innej równoległej rzeczywistości pełnej zdumienia i zachwytu, gdzie doświadcza on i zastanawia się nad duchowymi i moralnymi koncepcjami. Abhinavagupta (950-1020 n.e.) jest autorem Abinavabharati – najbardziej przestudiowanym komentarzem do Natjaśastry, a wyróżnia się szczególnie obszernym omówieniem kwestii estetycznych i ontologicznych.
Istotna jest teoria rasa, co tłumaczy się jako uczucie estetyczne, jakiego doznaje widz będący świadkiem prezentowanej sztuki. Wyszczególnia się dziewięć ras: miłość (shrinagar), gniew (raudra), bohaterstwo (veera), wstręt (bibhatsa), radość (hasya), smutek (karuna), zachwyt (adbhuta), przerażenie (bhayanaka), spokój (shanta). Każdy spektakl musi skończyć się zachwytem (adbhuta-rasa), niezależnie jaka była treść i dominujący nastrój opowiadanej historii. Rasa jest esencją ludzkich uczuć, które ewoluują z różnych stanów naszego umysłu, czyli z bhav. Bhava to dosłownie „istnienie”.
Wpływy Natjaśastry
Natjaśastra stanowiła podwaliny dla późniejszych dzieł teatralnych i literackich, które ukształtowały kulturę postwedyjską. Jest ważną księgą źródłową indyjskich sztuk performatywnych i kulturowych przekonań dotyczących roli sztuki w społecznym i psychoduchowym życiu Hindusów. Zainspirowała ona mnóstwo artystów, w tym np. rzeźbiarzy tworzący m.in. wizerunki tańczącego Śiwy. Wcześniej wspomniana teoria rasa zaś była przedmiotem badań oraz inspiracją dla tworzenia tekstów i występów poza Indiami.
To właściwie kropla w morzu informacji odnośnie Natjaśastry. Jest to nie tylko księga bogata w obszerną wiedzę o sztukach performatywnych, ale też niezwykle cenne dzieło pod względem historycznym i kulturowym. Może interesuje Was szczegółowo jakiś temat odnośnie piątej Wedy lub po prostu chcielibyście wiedzieć coś więcej o tym? Wiedzieliście w ogóle wcześniej o Natjaśastrze? Może mieliście okazję czytać? Dajcie konieczne znać!
