Na jednej z moich pierwszych lekcji hindi, kiedy poznawaliśmy nowe słowa, padło następujące pytanie: „Czy ktoś z was zna może portugalski albo hiszpański?”. Chociaż na tamten moment pytanie było nieco zaskakujące, szybko okazało się, że znajomość jednego z tych języków może się okazać przydatna. Ot, choćby do próby zgadnięcia, czym takim może być mez.
Wielkie odkrycia morskie
O ile samo słowo mez (hindi – मेज़), czyli stół, przywędrowało do hindi raczej z języka perskiego (میز – mis), to jednak nie odbiega daleko od portugalskiego słowa mesa. Są jednak w hindi wyrazy, które z pewnością zostały zaczerpnięte właśnie z portugalskiego. W 1498 roku żeglarz Vasco da Gama jako pierwszy z Europejczyków dotarł drogą morską do wybrzeża Półwyspu Indyjskiego, co zapoczątkowało kontakt pomiędzy Portugalczykami a Indusami.
Wcześniej jedynym szlakiem handlowym był ten lądowy, który niestety stał się dla europejskich kupców problematyczny, bowiem w handlu pośredniczyli Arabowie. Za swoją usługę pośrednictwa zawyżali ceny sprzedawanych produktów, przez co indyjskie towary stały się zbyt drogie. Odpowiedzią na to były właśnie te przełomowe wyprawy, które sprawiły, że stopniowo na wybrzeżach półwyspu zaczęły pojawiać się europejskie faktorie. Wraz z nowym szlakiem handlowym, oprócz towarów z Europy, na Półwysep Indyjski dotarł także nowy język.
Na styku kultur
Ostatnia portugalska strefa wpływów została oficjalnie przekazana Indiom w 1961 roku. Choć większość czasu Portugalczycy byli obecni jedynie wzdłuż zachodniego wybrzeża półwyspu, to oprócz wpływód np. w architekturze, zostawili po sobie ślad także w zapożyczeniach z portugalskiego. Do dziś funkcjonują one w językach używanych w zachodnich stanach Indii – w marathi, kannada czy malajalam.
Co ciekawe, te wyrazy przeniknęły także w głąb półwyspu i stały się powszechnie używane i w innych językach. Przyjrzyjmy się zatem kilku przykładom z hindi – tych, którzy znają portugalski bądź podobny do niego hiszpański zachęcam do zgadywania, co poniższe przykłady znaczą, zanim przeczytają tłumaczenie oraz ich iberyjski odpowiednik!
- चाबी, ćaabi – klucz; chave po portugalsku
- कमरा, kamra – pokój; câmara, dzisiaj to już archaiczne określenie i znaczy raczej izba, niż pokój
- अलमारी, almaari – szafa; armario
- गिरजा, girdźaa – kościół; igreja
- पगार, pagaar – wypłata; pagar, które po portugalsku znaczy płacić
Fałszywe tropy
Doszukując się podobieństw pomiędzy słowami w hindi i po portugalsku, można jednak łatwo się pomylić i za szybko wyciągnąć pochopne wnioski. We wstępie wspominałam o słowie mez, które może od razu przypomnieć portugalskie mesa, lecz wcale nie dzięki niemu zakorzeniło się w hindi. Zatem co jest tego przyczyną? Należy sobie uświadomić, że oba te języki wywodzą się z rodziny języków indoeuropejskich, a to znaczy, że mają wspólnego przodka. Wiele słów może być do siebie podobnych nie ze względu na zapożyczenia, a właśnie na pokrewieństwo.
Warty uwagi jest też wpływ arabskiego na obszary języków, które z nim sąsiadowały. Jak wspomniałam wcześniej, Arabowie byli pośrednikami handlowymi między Europą, a Indiami, a ponadto w czasach średniowiecza osiedlali się na Półwyspie Iberyjskim. Ich obecność zostawiła po sobie ślady arabskiego w dzisiejszym portugalskim i hiszpańskim, jak i w innych językach, z którymi nastąpiła interakcja.
Języki ewoluują przez cały czas i nie sposób zamknąć je w sztywnych ramach. Ze względu na tę elastyczność nie każdy przykład można jednoznacznie ocenić. Ale można się zastanawiać – i samemu próbować zostać lingwistycznym detektywem. Na koniec dwa przykłady słów, które w hindi, w portugalskim oraz w arabskim brzmią niemal identycznie:
hindi: साबुन saabun; portugalski: sabão; arabski: صَابُون szaabuun
…czyli mydło.
hindi: कमीज़ kamiiz; portugalski: camisa; arabski: قميص qamis
…czyli koszula/koszulka.
Na ile dla Was stopień podobieństwa w zapożyczeniach jest zauważalny? A może przychodzi Wam na myśl jeszcze jakieś słowo, które brzmi znajomo? Dajcie znać w komentarzu!
